Οι αλυσίδες της φροντίδας

ΓΡΑΦΕΙ Ο ΙΑΚΩΒΟΣ ΣΙΑΝΟΥΔΗΣ

Η υπερβολική φροντίδα, η υπερπροστασία, το να περάσουν όλα από το χέρι μου, κρύβει μια μεγάλη ανάγκη για έλεγχο. Να σου γίνω τόσο απαραίτητος που να μην μπορείς να κάνεις χωρίς εμένα. Οι ρίζες είναι στην παιδική ηλικία, όταν αναγκαστικά είμαστε εξαρτημένοι από τους άλλους για την επιβίωσή μας, όμως αυτό που κάνει τη διαφορά, από ένα παροδικό στάδιο, σε τρόπο ζωής, είναι το κατά πόσο ο άλλος προάγει την εξάρτηση ή την μετατρέπει σε αναγκαστική συνθήκη μέσα στη σχέση. Φυσικά, εκεί που υπάρχει εξάρτηση, δεν υπάρχει σχέση, για αυτό και αργότερα όταν σε ένα δεσμό ο άλλος δεν ανταποκριθεί στην φροντίδα μου, με το να επιτρέψει να περνούν όλα από το χέρι μου, θυμώνω μαζί του και θεωρώ ότι δεν του είμαι σημαντικός. 

Αρχικά, το εκλογικεύω λέγοντας πόσο ξεκούραστο είναι κάτι τέτοιο ή ότι επιτέλους έχω ένα δεσμό που έχω χρόνο για εμένα, όμως μέσα μου υποφέρω γιατί η αυτοεκτίμησή μου κατακερματίζεται. Υποφέρω, βέβαια, και στους δεσμούς που εξαρτάσαι από εμένα, όπως υπέφερα και τότε όταν εξαρτιόμουν από τους άλλους λόγω του ότι είμαι ομοίως ανελεύθερος, όμως αυτό μου είναι περισσότερο οικείο και το αντέχω. 

Κι όλος αυτός ο πόνος, μοιραία ξεσπάει με πολύ θυμό μέσα στη σχέση. Εγώ επιτίθεμαι σε σένα γιατί αισθάνομαι ότι δεν με υπολογίζεις κι εσύ σε μένα γιατί σε πνιγώ. Αυτό που δεν καταλαβαίνω, όμως, είναι ότι αναβιώνω τον παιδικό μου πόνο μαζί σου γιατί αμφισβητείς τον τρόπο που έμαθα να υπάρχω. Με το να μην εναποθέτεις την ύπαρξή σου σε μένα, αισθάνομαι τον ίδιο φόβο εγκατάλειψης που αισθανόμουν κι εγώ από τους γονείς μου όταν παρακαλούσα για λίγη ανεξαρτησία ή λίγη αυτονομία. 

Κι εσύ, όμως, που παραπονιέσαι αλλά μου το επιτρέπεις, δεν είσαι άμοιρος ευθυνών, βέβαια. Η εξάρτηση, εξάλλου, δεν είναι ποτέ μονόδρομη, αλλά αμφίδρομη. Κι αυτό γιατί ο πραγματικά ανεξάρτητος σύντροφος δεν επιτρέπει ούτε στον άλλο να εξαρτηθεί από εκείνον γιατί τότε θα καταντήσει κι εκείνος εξαρτημένος. Μπορεί να πνίγεται, να θυμώνει, να εξαντλείται, αλλά έχει το Όφελος ότι ο άλλος θα είναι πάντα εκεί να το κάνει. Δεν θα τον αφήσει. Και έτσι πορευόμαστε με τους συμπληρωματικούς μας φόβους. 

Όμως, όπως είπαμε πριν, εκεί που υπάρχει εξάρτηση, δεν υπάρχει σχέση, αλλά ανάγκη για επιβίωση. Κι αυτό το νιώθω στην ποιότητα της επαφής μας – η οποία είναι καλή μόνο όταν κοιμάται ο φόβος μου. Η σχέση χρειάζεται οξυγόνο και, αν εσύ είσαι υπερβολικά κοντά μου, μού το παίρνεις. Η σχέση χρειάζεται όρια για να αναπνέει. Όρια που προστατεύουν. Όρια, όχι όρους. Οι όροι είναι κάτι το εντελώς άλλο που συχνά μπερδεύουμε για όρια και ταλαιπωρούμαστε. Όρια, λοιπόν, που κάνουν εκείνους μέσα στην σχέση να αισθάνονται ασφαλείς χωρίς να πρέπει συνεχώς να επιβεβαιώνουν ο ένας την παρουσία του άλλου. 

Το βλέπουμε όλο και πιο συχνά γύρω μας στις ενήλικες σχέσεις. Μόνο στην συγχώνευση να αισθάνονται καλά δύο άνθρωποι. Όσο καλά μπορεί να αισθανθεί, δηλαδή, κάποιος όταν υπηρετεί συνεχώς το φόβο του. Η αυτονομία είναι απειλητική, το ίδιο και η ανεξαρτησία. Η ίδια η ελευθερία είναι απειλητική, κι ας οδηγεί στην ευτυχία, αφού απαιτεί να αναλάβω την ευθύνη μου έξω από ένα συμβιωτικό σχήμα. Για αυτό και εκείνοι που φοβούνται να αναλάβουν την ευθύνη του εαυτού τους, και να υπηρετήσουν την ευτυχία τους, συνήθως υπηρετούν την ευτυχία κάποιου άλλου. 

Υπάρχουν, ενίοτε, και οι φορές που συναντώ κάποιον που δεν γίνεται μέρος της εσωτερικής μου σύγκρουσης και για λίγο λύνω το πρόβλημά μου, όμως σύντομα αρχίζω να δυσφορώ και να μην αντέχω. Είναι εκεί που συνήθως λέω ότι δεν μπορώ να νιώσω συναισθήματα για αυτόν τον άνθρωπο και το ότι μου φέρεται τόσο καλά με αρρωσταίνει. Σύντομα σιχαίνομαι και το να με ακουμπάει και σύντομα μετά από αυτό τον εγκαταλείπω. 

Εκεί είναι, συνήθως, που κάποιος θα παραπονεθεί πόσο ανάγκη έχει από κάποιον που να τον καταλαβαίνει χωρίς να χρειάζεται να εξηγήσει το ποιος είναι. Να του δίνει, προτού χρειαστεί να ζητήσει. Να είναι φροντιστικός απέναντί του, αλλά να μην τον καταβροχθίζει με τη φροντίδα του. Να ξορκίζει τους φόβους του και να αντιλαμβάνεται τις ανάγκες του δίχως να εκφράσει κάτι από τα δύο. Τελευταία φορά που συνέβη αυτό, όμως, ήμασταν μωρά στην κούνια και στο κλάμα ερχόταν η μάνα και δοκίμαζε τα πάντα για να μας ησυχάσει. Μας αγκάλιαζε, μας τάιζε ή μας άλλαζε μέχρι να το πετύχει. Αυτή ήταν και η τελευταία φορα που άνθρωπος κατάλαβε την ανάγκη μας χωρίς να την εκφράσουμε, οπότε αυτό είναι περισσότερο η φαντασίωση για μια ιδανική μητέρα και όχι για έναν σύντροφο. 

Φυσικά, το να τα συνειδητοποιήσω όλα αυτά απαιτεί να έρθω αντιμέτωπος με τα παιδικά μου ελλείμματα και τα συναισθηματικά μου κενά, όμως δεν γίνεται αλλιώς. Εξάλλου, κι εγώ μέσα από αυτές τις καταστάσεις, στερημένο με αφήνω. Αν θέλω να μάθω να πετάω, θα πρέπει να απαρνηθώ το έδαφος κάτω από τα πόδια μου, αν πλέον δεν το αισθάνομαι ως ασφάλεια αλλά για βαρίδι. Αν θέλω να θεραπευτώ, θα πρέπει να απαρνηθώ όσα με αρρώστησαν, αλλά για να το κάνω χρειάζεται πρώτα να έχω αποδεχτεί το τραύμα μου. Χωρίς αυτό, εξάλλου, δεν υπάρχει κάτι να θεραπεύσω. 

Όσο μου επιτρέψω να το καταλάβω, τόσο πιο εύκολα θα εγκαταλείψω τις σχέσεις που με αφήνουν κενό και θα στραφώ σε εκείνες που μπορώ να γεμίσω. Τόσο περισσότερο θα σχετίζομαι με εμένα ατόφιο και όχι μέσα από τις παιδικές μου συνθήκες. Τόσο λιγότερο θα έχω ανάγκη να σε φροντίζω για να μην με αφήσεις και θα θέλω να με αφήνεις εσύ να σε φροντίζω. Δεν θα θέλω να σε υπερπροστατεύω γιατί θα καταλαβαίνω ότι δεν μου ανήκεις. Δεν θα θέλω να περνούν όλα από τα χέρια μου γιατί τότε η σχέση μας δεν θα είναι ισότιμη. Θα θέλω ακόμα να σε αγαπάω, όμως χωρίς τον φόβο ότι θα σε χάσω. Και θα θέλω να με αγαπάς χωρίς να φοβάμαι ότι θα με καταπιεί η αγάπη σου. 

Όλη η ουσία είναι στο να καταλάβω ότι εκεί που υπάρχει φόβος και έλεγχος δεν ευδοκιμεί καμία σχέση. Ο έλεγχος είναι αόρατο δεσμό που κρέμεται τόσο από εκείνον που ελέγχει, όσο και εκείνον που ελέγχεται. Εκεί δεν ευδοκιμεί το Εμείς γιατί δεν το επιτρέπουμε. Εκεί που υπάρχει κατανόηση κι εκτίμηση, όμως, υπάρχω εγώ κι εσύ, και εκεί μπορεί να υπάρξει το εμείς. Ένα εμείς που δεν μας αλλοιώνει, αλλά μας αποδέχεται και μας βοηθάει να φτιάξουμε κάτι στο οποίο μπορούμε να απολαύσουμε την συντροφιά μας χωρίς να μας δένουν αλυσίδες. 

* Ο Ιάκωβος Σιανούδης είναι Bsc-ψυχοθεραπευτής και επιστημονικός συνεργάτης του ιστοτόπου www.psychorropia.gr