Η μοίρα, το γραφτό, το ριζικό

GUEST EDITORS

 ΓΡΑΦΕΙ Ο ΙΑΚΩΒΟΣ ΣΙΑΝΟΥΔΗΣ 

Η μοίρα, πολύ απλά, είναι το ασυνείδητο. Το κομμάτι, δηλαδή, που βρίσκεται στο μέρος του μυαλού που δεν μπορεί  κάποιος να έχει πρόσβαση κατά βούληση. Το μέρος στο οποίο είναι αποθηκευμένες μνήμες και μοτίβα από τα πρώιμα χρόνια της ζωής, έχουν αυτοματοποιηθεί και δεν είναι διαθέσιμα προς ενδοσκόπηση. Σκεφτείτε το ασυνείδητό σας σαν μία θάλασσα που επάνω της επιπλέουν τα κομμάτια ενός ναυαγίου. Ακόμα και αν κάποιος είχε πρόσβαση σε αυτή θα του ήταν αδύνατο να ενώσει τα κομμάτια και να ξανασχηματίσει το πλοίο βγάζοντας νόημα. Μπορεί, λοιπόν, το ασυνείδητο να μην είναι αντιληπτό από εμάς αλλά υποδαυλίζει ολόκληρη τη συμπεριφορά και τις επιλογές μας. Πώς; Ας το εξηγήσουμε καλύτερα με μία αναλογία…

Το ασυνείδητο χωρίζεται από το συνειδητό μέσω ενός μεγάλου τοίχους που ονομάζεται προ-συνειδητό. Τα συναισθήματα που πλέουν στη θάλασσα του ασυνειδήτου έχουν από κάτω τους κάτι τεράστιες άγκυρες που ονομάζονται μοτίβα. Αυτά, αφορούν αυτοματοποιημένες σκέψεις και αντιδράσεις που αποκτήσαμε σε σημαίνουσες εμπειρίες, της πρώιμης παιδικής ηλικίας, στις οποίες πρωταγωνιστούσαν οι σημαντικοί μας άλλοι. Όταν η θάλασσα, αυτή, ενίοτε, ταράσσεται δημιουργεί μεγάλα κύματα τα οποία προσκρούουν στο τοίχος του προ-συνειδητού. Αν και το μεγαλύτερο μέρος των κυμάτων τσακίζεται στο τοίχος, κάποιες σταγόνες καταφέρνουν να περάσουν και να νοτίσουν το συνειδητό.

Με αυτό τον τρόπο οι αντιδράσεις κάποιου, η συμπεριφορά του, ακόμα και οι επιλογές του επηρεάζονται και κατευθύνονται από τον ασυνείδητο εαυτό. Αυτός είναι και ο λόγος που επαναλαμβάνει τις ίδιες δυσλειτουργικές επιλογές οι οποίες, εν τέλει, τον οδηγούν στο να κατηγορεί το σύμπαν και τις συνωμοσίες του. Τί εξυπηρετεί, όμως, εκείνον το να αποδίδει την ευθύνη σε εξωγενείς παράγοντες και όχι στον ίδιο;

Πολύ απλά, τον κρατάει ακόμα στο πρώιμο στάδιο της ζωής του… Τον κρατάει παιδί αφού δεν αναλαμβάνει την ευθύνη των επιλογών του και συνεπώς την ευθύνη της αποτυχίας των επιλογών αυτών. Μπορεί, βραχυπρόθεσμα, αυτός ο τρόπος να παρέχει προστασία στον ίδιο, μακροπρόθεσμα, όμως, τον φθείρει – πολλές φορές – ανεπανόρθωτα.

Στην ουσία, λοιπόν, οι μύθοι και η λαϊκή σοφία γύρω από τη μοίρα έχουν να κάνουν με το ταξίδι κάποιου στην ενηλικίωση και στην ανάληψη ευθύνης· και η ενηλικίωση ξεκινά με τη διαπραγμάτευση της συνέπειας για τον εαυτό. Για να γίνει περισσότερο σαφές, το κομμάτι που χρειάζεται να απεμπλακεί στο μυαλό εκείνου που επιθυμεί να μην επαναλαμβάνει τα λάθη του – και εν γένει να δραπετεύσει από τη "μοίρα του" – είναι ότι η "αόρατη τιμωρία" που νιώθει να καιροφυλαχτεί είναι κατάλοιπο της παιδικής του ηλικίας. Στην παιδική ηλικία υπήρχαν συνέπειες για τα λάθη των πράξεών μας τα οποία εγχάρασσαν την πλάκα στο εσωτερικό μας "πικ-απ" πιο βαθιά από ό,τι το χαλάζι το νωπό χώμα. Συνέπειες, οι οποίες συνεχίζουν να υπάρχουν στο μυαλό μας εκβιάζοντάς μας με την παρουσία τους, χωρίς να έχουν κάποιο πραγματικό μοχλό. Πως σταματά, όμως, ο φόβος των συνεπειών;

Ο τρόπος για αυτό βρίσκεται σε μία από τις μεγαλύτερες τέχνες της ζωής· την οριοθέτηση. Η οριοθέτηση αφορά τα θέλω αλλά και τις αντοχές κάποιου και έχει βαθιές ρίζες στην έννοια της αγάπης για τον εαυτό. Είναι η τέχνη του καλοπροαίρετου "όχι" που λέμε όταν δεν θέλουμε να κάνουμε κάτι και είναι η τέχνη της προστασίας του εαυτού. Σκεφτείτε την οριοθέτηση σαν ένα μεγάλο κύκλο γύρω από τον εαυτό ο οποίος χαράσσεται στο χώμα με το κλαρί της αυτοεκτίμησης. Ο κύκλος αυτός δεν είναι για να κρατά τους άλλους έξω αλλά για να εμποδίζει τη διαρροή του μεγαλύτερου μέρους αγάπης που κρατά κάποιος για τον εαυτό του.

Συνοψίζοντας, μοίρα ίσον το ασυνείδητο. Αυτό που συμβαίνει επειδή δεν έχουμε καταλάβει εμάς και το αποδίδουμε στο σχέδιο του σύμπαντος. Με αυτά στο νου, ο άνθρωπος που είναι "δέσμιος της μοίρας του" μοιάζει πολύ με αυτόν που παραπληγεί… Μαθαίνοντας τον ασυνείδητο εαυτό του, τα μοτίβα και τα συναισθηματικά του κίνητρα, όμως, αποκτά, σταδιακά, περισσότερο έλεγχο επάνω στις αισθήσεις του.

Συγκεκριμένα, εκείνος που δεν καταφέρνει να συνειδητοποιήσει ακόμα τα λάθη του, δεν έχει πρόσβαση σε καμία από αυτές, και είναι καταδικασμένος να τα επαναλαμβάνει. Εκείνος που τα συνειδητοποιεί αποκτά μεν την "όραση" μα παραμένει καταδικασμένος να υποφέρει έως ότου τα αλλάξει. Μόνο εκείνος που τα αλλάζει είναι ελεύθερος να χρησιμοποιήσει την "αφή" του και να δει ότι η μοίρα δεν είναι παρά ένα κομμάτι πλαστελίνης…

* Ο Ιάκωβος Σιανούδης είναι ψυχολόγος-ψυχοθεραπευτής και επιστημονικός συνεργάτης του ιστότοπου www.psychorropia.gr

E-mail: iakovos.sianoudis@gmail.com