Καταλονία: Ο νέος "πονοκέφαλος" της Ευρώπης;

 ΓΡΑΦΕΙ Ο ΜΑΡΙΟΣ ΜΑΝΤΖΟΣ 

Τη στιγμή που η Βαρκελώνη ζητοκραυγάζει και πανηγυρίζει, στη Μαδρίτη επικρατεί προβληματισμός. Όχι, δεν μιλάμε για κάποια νίκη της Μπαρσελόνα επί της Ρεάλ, αλλά για τον εκλογικό θρίαμβο των συνασπισμών που τάσσονται υπέρ της ανεξαρτησίας της Καταλονίας στις τοπικές αρχαιρεσίες που διεξήχθησαν την περασμένη Κυριακή.

Η εκλογική αναμέτρηση έλαβε στη συνείδηση των ψηφοφόρων το χαρακτήρα δημοψηφίσματος, καθώς το ουσιαστικό ερώτημα δεν ήταν "ποιος θα κυβερνήσει" αλλά ένα "ναι" ή ένα "όχι" στο όραμα της απόσχισης από την Ισπανία, ένα όραμα ουκ ολίγων Καταλανών το οποίο καλά κρατεί εδώ και χρόνια. Η νίκη των αυτονομιστών ήρθε κατά κάποιον τρόπο να νομιμοποιήσει το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος του περασμένου Νοεμβρίου, το οποίο στερείτο νομικής εγκυρότητας χωρίς να έχει δεσμευτικό χαρακτήρα, αφού ούτε εκλογικοί κατάλογοι υπήρξαν, ούτε εκλογική επιτροπή, τη στιγμή που η Μαδρίτη το είχε κρίνει έκνομο. Όπως αντιλαμβάνεται εύκολα κανείς, η μοναδική ελπίδα των οραματιστών της απόσχισης να τη διεκδικήσουν με νόμιμο τρόπο ήταν οι εκλογές.

Η επιφανειακή ερμηνεία του αποτελέσματος είναι ολίγον τι προφανής: νίκη των αυτονομιστών, που εκλαμβάνεται ως μία βροντερή φωνή της μεγαλύτερης μερίδας του καταλανικού λαού υπέρ της απόσχισης από την Ισπανία. Δύο συνασπισμοί από αντίθετες πολιτικές καταβολές, ο "Μαζί με το Ναι" (δεξιά) και ο CUP (αριστερά), ένωσαν τις δυνάμεις τους και κέρδισαν την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών στο τοπικό κοινοβούλιο, με τον πρόεδρο Άρτουρ Μας να έχει ήδη διαμηνύσει προεκλογικά ότι σε περίπτωση νίκης των αυτονομιστών θα (επιχειρήσει τουλάχιστον να) οδηγήσει την Καταλονία στην ανεξαρτησία το αργότερο έως το 2017. Υπό αυτό το πρίσμα, ο καταλανικός λαός έδωσε θεωρητικά τη συγκατάθεσή του για το μεγάλο βήμα της απόσχισης.

Το κατά πόσο μπορεί όμως να θεωρηθεί απόλυτη η παραπάνω θέση είναι κάτι το οποίο τίθεται εν αμφιβόλω. Κι εδώ έρχεται η έτερη ερμηνεία του εκλογικού αποτελέσματος. Οι δύο αυτονομιστικοί συνασπισμοί μάζεψαν αθροιστικά το 47,8% των ψήφων των Καταλανών, ήτοι λιγότερο από το ήμισυ αυτών. Πώς μπορεί να πει κάποιος, επομένως, ότι ο ίδιος ο λαός τάχθηκε υπέρ της απόσχισης, τη στιγμή που όσοι εκφράζουν αυτήν τη θέση συγκεντρώνουν ένα ποσοστό μικρότερο από το μισό; Κι αυτό είναι σίγουρα ένα επιχείρημα που θα χρησιμοποιηθεί -και όχι άδικα- ουκ ολίγες φορές από τη Μαδρίτη σε κάθε συζήτηση που θα αφορά το ζήτημα της Καταλονίας.

Στην πραγματικότητα, η (σιωπηλή) πλειοψηφία των Καταλανών προτιμά την διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης, δηλαδή την παραμονή της "χώρας" εντός Ισπανίας, άσχετα εάν μεγάλη μερίδα του Τύπου παρουσιάζει τους αυτονομιστές ως θριαμβευτές και έτοιμους να εκτελέσουν την... εντολή του καταλανικού λαού, που στην ουσία είναι η ακριβώς αντίθετη.

Είναι ξεκάθαρο ότι η Ισπανία αποτελεί μία ιδιάζουσα περίπτωση εθνικού κράτους καθώς, αν εξαιρέσουμε την κεντρική εξουσία της Μαδρίτης, το υπόλοιπο της χώρας απαρτίζεται από μειονότητες που στην ουσία δεν αισθάνονται Ισπανοί, μεγάλες μερίδες αυτών θέλουν να απαλλαγούν από εκείνη, ενώ έχουν τα δικά τους σύμβολα και κυρίως τη δική τους γλώσσα (βλ. Βάσκοι, Ανδαλουσιάνοι). Η συντηρητική κυβέρνηση Ραχόι μπορεί να διατυμπανίζει ότι η ανεξαρτησία της Καταλονίας δεν είναι εφικτή λόγω αντισυνταγματικότητας. Αυτό πάντως από μόνο του δεν είναι αρκετό για να κατευνάσει τον προβληματισμό της Μαδρίτης (ο οποίος υπάρχει και είναι έντονος, σε αντίθεση με αυτό που θέλουν να δείχνουν) κι αυτό διότι οι αυτονομιστές θα κάνουν τα πάντα για να υλοποιήσουν το όραμά τους.

Το ζήτημα για την Ισπανία είναι ότι η Καταλονία μόνο αδιάφορη δεν μπορεί να της είναι. Κι αυτό διότι ένα σημαντικό κομμάτι της οικονομίας της χώρας βασίζεται σε αυτήν. Θα μπορούσαμε μάλιστα να πούμε ότι αποτελεί βασικό της πυλώνα. Αρκεί μόνο να σημειωθεί ότι το ΑΕΠ της Καταλονίας αντιστοιχεί στο 1/4 του ΑΕΠ της Ισπανίας, στοιχείο που την καθιστά την πλουσιότερη περιφέρεια της χώρας, με το προϊόν της να ανέρχεται περίπου στα 200 δισ. ευρώ. Αρκετά κερδοφόρες και με ισχυρό brand name επιχειρήσεις, όπως η Gas Natura και η Mango, εδρεύουν στην Καταλονία, ενώ σε επίπεδο εμπορίου, η Ισπανία βασίζει πολλά στις εισαγωγές και τις εξαγωγές των Καταλανών, τη στιγμή που το αεροδρόμιό τους είναι το δεύτερο πιο πολυσύχναστο της χώρας μετά της Μαδρίτης και το λιμάνι τους το τρίτο. Συν τοις άλλοις, η Βαρκελώνη θεωρείται ένας κλασσικός τουριστικός προορισμός όχι μόνο της Ιβηρικής αλλά και ολόκληρου του κόσμου. Καταλαβαίνει λοιπόν κανείς τι καθαρά έσοδα αποφέρει η άφιξη και η διαμονή τουριστών εκεί.

Η Μαδρίτη επομένως αντιλαμβάνεται ποιος είναι ο κίνδυνος και επίσης το πόσο ορατός είναι. Και αυτό είναι κάτι που δεν προβληματίζει μόνο την Ισπανία, αλλά και ολόκληρη την Ευρώπη, καθώς ενδεχόμενη ανεξαρτησία της Καταλονίας κατά πάσα πιθανότητα θα ανοίξει τον "ασκό του Αιόλου" και ίσως οδηγήσει με μαθηματική ακρίβεια το ισπανικό κράτος στη διάλυση, καθώς είναι σχεδόν βέβαιο ότι περιοχές όπως η Γαλικία ή η Βασκονία θα επιχειρήσουν να ακολουθήσουν το συγκεκριμένο παράδειγμα. Ακόμη κι αυτό να μη συμβεί, όμως, από μόνη της η απόσχιση της Καταλονίας θα σημάνει και την απαλλαγή αυτής και του λαού της από το οικονομικό δόγμα του Βερολίνου και την πολιτική της λιτότητας που υποστηρίζει και υπηρετεί ο Μαριάνο Ραχόι, με την περιοχή να αναγκάζεται πλέον να κόψει δικό της νόμισμα, γεγονός που θα φέρει μεγάλη τρικυμία στην ευρωζώνη.

Οι αυτονομιστές πάντως δεν αποκλείουν το ενδεχόμενο, σε περίπτωση ανεξαρτησίας, να ενταχθούν στην Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελεύθερων Συναλλαγών των χωρών εκτός ευρώ, όπως η Ελβετία και η Νορβηγία. Το θέμα όμως είναι ότι θα χρειαστεί πρώτα να πάρουν το "πράσινο φως" από το γερμανικό κοινοβούλιο. Οι Καταλανοί όμως δείχνουν να μην μπορούν να ανεχτούν άλλο το γεγονός ότι τα φορολογικά τους έσοδα επιδοτούν άλλες περιοχές της Ισπανίας και ουσιαστικά δεν προσφέρουν τίποτα στους ίδιους τους τους εαυτούς. Και αναμένεται να κάνουν τα πάντα για να απαλλαγούν από αυτήν την κατάσταση.

Το αν η Καταλονία μπορεί να σταθεί όρθια στηριζόμενη στις δικές της δυνάμεις είναι κάτι το οποίο σαφώς δεν μπορεί κανείς να απαντήσει με βεβαιότητα. Είναι λογικό πως παρά τη βιομηχανική κι εμπορική της δύναμη, η οικονομία της θα δεχθεί πλήγμα καθώς θα χρειαστεί να κόψει δικό της νόμισμα και να διαχειριστεί ένα δημόσιο χρέος δίχως να έχει πρόσβαση στις αγορές ομολόγων και έχοντας σαφέστατα πολύ περιορισμένη πρόσβαση στην αγορά της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Με την ισχύουσα κατάσταση όμως, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η Καταλονία σε πρώτη φάση τουλάχιστον, βάσει αριθμών, ναι, θα άντεχε και μόνη της. Σε πρώτη, πάντα, φάση...

Όσο κι αν η Μαδρίτη θέλει να δείχνει ήσυχη και να διαβεβαιώνει ότι όλα είναι υπό έλεγχο για εκείνη και πως η ανεξαρτησία της Καταλονίας είναι ένα όνειρο θερινής νυκτός, γνωρίζει πολύ καλά ότι το πρόβλημα που σιγά-σιγά ανακύπτει "εγκυμονεί" κινδύνους για τον ενιαίο χαρακτήρα του ισπανικού κράτους. Ένα πρόβλημα που αναμένεται να λάβει ακόμη μεγαλύτερες εκτάσεις όσο περνάει ο καιρός και είναι ικανό να αναδειχθεί σε έναν νέο πολύ έντονο "πονοκέφαλο" για ολόκληρη την Ευρώπη.

Υ.Γ.: Μην ξεχνάμε ότι ακολουθεί και το δημοψήφισμα του Ντέιβιντ Κάμερον για παραμονή ή όχι της Μεγάλης Βρετανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ένα ακόμη γεγονός που έχει ήδη καταστήσει σαφές ότι το 2016 θα είναι μία χρονιά κατά την οποία η "ενωμένη Ευρώπη" θα περάσει από αρκετά crash tests.

Μάριος Μάντζος