Ματωμένη Κυριακή: Η μέρα που η αθωότητα πέθανε

 ΤΟΥ ΜΑΡΙΟΥ ΜΑΝΤΖΟΥ 

Όσο κι αν... ξεψαχνίσει κανείς την παγκόσμια Ιστορία, από τα σημερινά μέχρι και τα αρχαιότερα χρόνια, εύκολα μπορεί να αντιληφθεί (όχι ότι ήδη δεν το γνωρίζει) πως εκείνη πλημμυρίζει από άδικα χυμένο αίμα. Από τη ζωή έχουν φύγει πάμπολλοι άνθρωποι πραγματικά αθώοι, γενόμενοι αντικείμενα θυσίας στο βωμό συμφερόντων, από ανθρώπους που ουδέποτε συνειδητοποίησαν την αξία της ανθρώπινης ζωής και που ουδέποτε κατάφεραν να το διαχειριστούν αυτό.

Το αίμα 14 ανθρώπων χύθηκε τόσο άδικα πριν από ακριβώς 44 χρόνια στο Ντέρρυ της Βορείου Ιρανδίας. Σαν σήμερα, 30 Ιανουαρίου, ο βρετανικός στρατός άνοιξε πυρ σε βάρος ειρηνικής διαδήλωσης, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν τόσο απλά και στεγνά 7 ενήλικες και 6 ανήλικοι. Όλοι άοπλοι!

Το story ως την τραγωδία του '72

Οι σχέσεις Ιρλανδίας και Αγγλίας ήταν ανέκαθεν υπό τρικυμιώδεις ρυθμούς, ιδιαίτερα από το 1172 και έπειτα, όταν οι Βρετανοί εισέβαλαν στην Ιρλανδία με τους πολιορκημένους να ξεκινούν από τότε έναν αγώνα ετών, με σκοπό την εθνική ανεξαρτησία, με οδηγό την ιδεολογία του καθολικισμού.

Οι ρίζες όμως της 30ης Ιανουαρίου βρίσκονται ουσιαστικά στο 1921, όταν υπογράφηκε το αγγλοϊρλανδικό σύμφωνο, με το οποίο έπεφτε η αυλαία του ιρλανδικού εμφυλίου, που από τα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα ταλάνιζε τη χώρα. Η δημιουργία της Βορείου Ιρλανδίας ως ξεχωριστού κράτους αποτελούμενο από έξι κοσμητείες υπό τον έλεγχο των Ενωτικών που ταυτίζονταν με τα βρετανικά συμφέροντα ήταν κάτι που δεν μπορούσαν με τίποτα οι Βορειοϊρλανδοί Εθνικιστές και Ρεπουμπλικανοί να αποδεχθούν.

Οι Ενωτικοί, που αποτελούσαν την πλειοψηφία, πάντα φοβούνταν την εξέγερση των Ρεπουμπλικανών, οι οποίοι δεν συμβιβάζονταν με τίποτε άλλο πέραν του ένοπλου αγώνα, σε αντίθεση με τους Εθνικιστές, οι οποίοι ήθελαν μεν την αυτονομία, αλλά τάσσονταν υπέρ της λύσης μέσω της κοινοβουλευτικής οδού. Οι Ρεπουμπλικανοί υποστήριζαν το αριστερό, εθνικιστικό και υπερκαθολικό κόμμα "Σιν Φέιν", το οποίο είχε συνδεθεί άμεσα με τον ιρλανδικό δημοτικό στρατό (IRA). Η συνεχής ενίσχυση και ουσιαστικά η αναγέννηση του IRA αύξανε κατακόρυφα την ανησυχία των Ενωτικών, οι οποίοι κατέληξαν να νοθεύουν τα εκλογικά αποτελέσματα ούτως ώστε να μη χάσουν ποτέ την εξουσία.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1960, η κατάσταση πήρε μεγαλύτερες διαστάσεις καθώς άρχισαν να γίνονται κραυγαλέες διακρίσεις ενάντια στην καθολική μειοψηφία όσον αφορά το δικαίωμα ψήφου και τη διαμονή σε δημόσια κτίρια. Το γεγονός αυτό οδήγησε στην ίδρυση του "Συνδέσμου Πολιτικών Δικαιωμάτων της Βορείου Ιρλανδίας", που επεσήμανε ότι δεν επρόκειτο να εφαρμόσει βία (γραμμή την οποία πράγματι ακολούθησε), στο πρότυπο του Γκάντι και του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ.

Ο προπομπός

Τον Αύγουστο του 1969, η παρέλαση των "Ευελπίδων του Ντέρυ", μιας προτεσταντικής αδελφότητας που κάθε χρόνο γιορτάζει την λύση της πολιορκίας που επέβαλε ο Καθολικός βασιλέας Ιάκωβος ο Β' στο προτεσταντικό Ντέρυ το 1689, εξελίχθηκε σε μάχη. Η ονομαζόμενη "μάχη του Μπογκσάιντ" αποτέλεσε ουσιαστικά την αφετηρία των ταραχών και προϊδέασε πολλούς για τη "Ματωμένη Κυριακή", αφού ο βρετανικός στρατός έδειξε από τότε τις προθέσεις του να... διατηρήσει την τάξη με τον δικό του τρόπο.

Στο μεταξύ, δημιουργήθηκε ο "Προσωρινός IRA" ως αντίδραση στην στροφή του Επίσημου IRA/Σιν Φέιν στον Μαρξισμό, με τους πρώτους να είναι παραδοσιακοί οπαδοί μιας εθνικιστικής σοσιαλδημοκρατίας.

Sunday Bloody Sunday

Με την ατμόσφαιρα να "μυρίζει μπαρούτι", ο "Σύνδεσμος Πολιτικών Δικαιωμάτων της Βορείου Ιρλανδίας" διοργανώνει ειρηνικές διαδηλώσεις. Ακόμη και σε αυτές, επιχειρήθηκε να μπει "φρένο", καθώς απαγορεύθηκαν όλες οι διαδηλώσεις για Καθολικούς και Προτεστάντες το 1971.

Στις 30 Ιανουαρίου 1972, όμως, ημέρα Κυριακή, η διαδήλωση θα γινόταν. Ήταν γραφτό να γίνει. Ο προτεστάντης, μετριοπαθής σοσιαλιστής πολιτικός, Ιβάν Κούπερ, διοργάνωσε αυτήν τη διαδήλωση εν είδει καρναβαλικής παρέλασης, με ένα όχημα να προηγείται και το πλήθος να ακολουθεί και να αυξάνεται όσο η διαδήλωση περνά από τις καθολικές συνοικίες.

Η απόφαση των αρχών ήταν να μην επιτρέψουν την πορεία να περάσει μέσα από τις πατριωτικές συνοικίες και κυρίως να μη φτάσει αυτή στην Πλατεία του Δημαρχείου. Ο διοικητής της Βασιλικής Αστυνομίας του Ούλστερ δεν ήθελε βίαιη αντιμετώπιση της πορείας, παρά μόνο να φωτογραφηθούν οι διαδηλωτές και σε περίπτωση ταραχών να γίνουν συλλήψεις.

Ωστόσο, ο διοικητής των χερσαίων δυνάμεων της Βορείου Ιρλανδίας, Ρόμπερτ Φορντ, εκείνο το απόγευμα διψούσε για αίμα. Έδωσε εντολή να επιτραπεί στους διαδηλωτές να φτάσουν στο κέντρο ώστε να αρχίσει να αφανίζει κόσμο. Στο πλαίσιο αυτής του της τακτικής, κάλεσε από το Λονδίνο το Πρώτο Σύνταγμα Αλεξιπτωτιστών για να προχωρήσει σε συλλήψεις.

Οι διαδηλωτές ήθελαν να οδηγηθούν στο Δημαρχείο, αλλά τα οδοφράγματα του στρατού άλλαξαν τα σχέδια. Η πορεία στράφηκε προς τη διάσημη Γωνία του Ελεύθερου Ντέρρυ (εκεί όπου το 1969 είχε στηθεί η τοιχογραφία "Τώρα Μπαίνετε στο Ελεύθερο Ντέρρυ"). Οι διαδηλωτές ανέρχονταν περίπου στους 10.000. Όλοι τους άοπλοι!

Μερίδα εθνικιστών νεαρών πετούσε πέτρες στους αστυνομικούς, κάτι που δεν συνέβαινε και πρώτη φορά, ωστόσο έδωσε την κατάλληλη αφορμή στο στρατό για να πάρει μπρος. Απάντησε με κανόνια νερού, δακρυγόνα και πλαστικές σφαίρες για να σκορπίσει τη διαδήλωση. Στο μεταξύ, το αρχηγείο της Αστυνομίας ανέφερε ότι δήθεν ελεύθεροι σκοπευτές του IRA δρούσαν στην περιοχή. Πώς μπορεί αυτό να συνέβη ενώ οι δύο φράξιες του IRA είχαν συμφωνήσει με τον Κούπερ να κατέβουν στη πορεία άοπλοι;

Οι αρχές πέτυχαν αυτό που ήθελαν. Επινοώντας δικά τους σενάρια, έδωσαν άδεια στις 16:07 το Σύνταγμα Αλεξιπτωτιστών να μπει στο Μπογκσάιντ. Ένας αξιωματικός πυροβόλησε πάνω από τα κεφάλια των διαδηλωτών. Οι αλεξιπτωτιστές δήθεν κατάλαβαν ότι το πλήθος πυροβόλησε. Στην πραγματικότητα το σχέδιό τους δούλεψε περίφημα. Αρπάζοντας την ευκαιρία, άρχισαν να πυροβολούν μανιωδώς, με απαράμιλλη στεγνότητα και μίσος, όποιον έβρισκαν μπροστά τους. Τι θα πει εξάλλου ανθρώπινη ζωή για κάποια... ρομπότ των συμφερόντων; Ο διαδηλωτής Τζάκι Ντιούντι σωριάζεται στο έδαφος, έχοντας χτυπηθεί από σφαίρα στην οδό Τσάμπερλαιν. Είναι ο πρώτος νεκρός. Ήταν μόλις 17 ετών.

Φημολογείται ότι οι αρχές έδωσαν εντολή για παύση πυρός. Ακόμη και έτσι να ήταν, οι απάνθρωποι αλεξιπτωτιστές, υποκεινούμενοι από ένα απάνθρωπο σύστημα, κυνηγούσαν τους διαδηλωτές. Αν μπορούσαν να είχαν σκοτώσει και τους 10.000, είναι βέβαιο ότι θα το έπρατταν.

Μαζί με τον Τζάκι Ντιούντι, άλλοι 13 έφυγαν ακαριαία από τη ζωή εκείνο το απόγευμα, ενώ ένας ακόμη υπέκυψε στα τραύματά του σχεδόν πέντε μήνες αργότερα.

Τζάκι Ντιούντι (17 ετών)

Πάτρικ Τζόσεφ Ντόχερτυ (31 ετών)

Μπέρναντ Μακ Γκοίγκαν (41 ετών)

Χιου Πάιους Γκίλμουρ (17 ετών)

Κέβιν Μακ Ελχίνεϋ (17 ετών)

Μάικλ Γκέραρλντ Κέλλυ (17 ετών)

Τζων Πάιους Γιανγκ (17 ετών)

Γουίλλιαμ Νόελ Νας (19 ετών)

Μάικλ Μακ Ντέιντ (20 ετών)

Τζέημς Τζόσεφ Ραίη (22 ετών)

Γκέραλντ Ντονάχυ (17 ετών)

Γκέραλντ Μακ Κίννεϋ (34 ετών),

Γουίλλιαμ Άντονυ Μακ Κϊννεϋ (27 ετών)

Τζων Τζόνστον (59 ετών) - πέθανε πέντε μήνες μετά

"There's many lost, but, tell me, who was won?"

Η επόμενη μέρα και το... αστείο πόρισμα

Την επόμενη μέρα, στο βρετανικό Κοινοβούλιο, ο Υπουργός Εσωτερικών επιχείρησε να προφυλάξει τους αλεξιπτωτιστές, τονίζοντας ότι εκείνοι απάντησαν σε επιθέσεις με όπλα και βόμβες με καρφιά από μέλη του IRA! Τη στιγμή που τα μέλη του IRA διαδήλωναν άοπλοι...

Επειδή το πράγμα δεν επιδέχεται και πολλή πλάκα, οι αυτόπτες μάρτυρες (διαδηλωτές, κάτοικοι του Ντέρυ, Βρετανοί και Ιρλανδοί δημοσιογράφοι) δήλωναν ότι οι στρατιώτες πυροβολούσαν σε ένα άοπλο πλήθος ή στόχευαν αυτούς που προσπαθούσαν να διαφύγουν ή να φροντίσουν τους τραυματίες. 

Ο πρωθυπουργός της Αγγλίας, Έντουαρντ Χηθ, διέταξε τον υπουργό Δικαιοσύνης, Λόρδο Γουίντζεϋ, να δημιουργήσει εξεταστική επιτροπή και να βγάλει πόρισμα. Το πόρισμα της 10ης Απριλίου ήταν ξεκάθαρα προκατειλημμένο και -προφανώς- αθώωνε τους καημένους τους αλεξιπτωτιστές και αντέστρεφε ουσιαστικά τους ρόλους. Οι διαδηλωτές ήταν οι ένοχοι και οι αλεξιπτωτιστές τα θύματα!!! Με τη διαφορά βέβαια ότι οι αλεξιπτωτιστές δεν είχαν ούτε γρατζουνιά πάνω τους και από την άλλη σκοτώθηκαν 14 διαδηλωτές και πολλές δεκάδες τραυματίστηκαν. 

Η τρομερή πρόκληση των βρετανικών αρχών οδήγησε το οργισμένο πλήθος σε εμπρησμό της αγγλικής πρεσβείας στο Δουβλίνο την επομένη του πορίσματος. Ήταν πια ξεκάθαρο ότι οι σχέσεις Ιρλανδίας και Αγγλίας είχα φτάσει στο ναδίρ.

Η γενικότερη κατάσταση έκανε ακόμη και τους πιο μετριοπαθείς και φανατικούς οπαδούς των ειρηνικών διαδηλώσεων να αναθεωρήσουν και να ταχθούν υπέρ του ένοπλου αγώνα, στελεχώνοντας τον "Προσωρινό IRA" με το σύνθημα ότι "η μόνη δικαιοσύνη είναι το σπαθί".

Η δικαιοσύνη, έστω κι έτσι

Η φράση της οργισμένης κοπέλας στην τελευταία σκηνή της φοβερής ταινίας του Paul Greengrass για τη "Ματωμένη Κυριακή" τα λέει όλα: "We will not rest until justice is done" (δεν θα ηρεμήσουμε αν δεν επικρατήσει η δικαιοσύνη).

Η δικαιοσύνη που αναζητούσαν οι Βορειοϊρλανδοί και κυρίως οι συγγενείς των θυμάτων, που θρηνούν ακόμη και σήμερα τον άδικο χαμό των αγαπημένων τους προσώπων, μπορεί να μην ήρθε με τον τρόπο και κυρίως με την αμεσότητα την οποία θα ήθελαν. Έστω όμως και πολύ αργότερα, ήρθε.

Ο Τόνι Μπλαιρ, το 1998, διέταξε μια δεύτερη εξεταστική επιτροπή, την επιτροπή Σάβιλ, για να βγάλει νέο πόρισμα για τη "Ματωμένη Κυριακή". Το πόρισμα καθυστέρησε πολύ και χρειάστηκε να φτάσουμε στο 2010, 38 χρόνια μετά το μοιραίο, για να βγει. Εκείνο αθώωνε τα θύματα, ρίχνοντας ξεκάθαρα τις ευθύνες στους αλεξιπτωτιστές οι οποίοι αδικαιολόγητα πυροβόλησαν το πλήθος.

Ο Βρετανός συντηρητικός πρωθυπουργός, Ντέηβ Κάμερον, ζήτησε συγγνώμη από τις οικογένειες των θυμάτων εκ μέρους του Βρετανικού Κοινοβουλίου. Μια δημοσκόπηση έδειξε ότι 61% των Βρετανών και 70% των Βορειοϊρλανδών συμφωνούσε με τη συγγνώμη του Κάμερον.

Η συγγνώμη αυτή δεν ήταν καθόλου αρκετή για να απαλύνει τον πόνο ή να αλλάξει τα πράγματα. Ήταν όμως κάτι που έστω και έτσι έδωσε δίκιο στους διαδηλωτές και αποκατέστησε την τάξη, καθώς πλέον η "Ματωμένη Κυριακή" θα μείνει για πάντα στην Ιστορία ως μία εγκληματική ενέργεια των βρετανικών αρχών απέναντι σε όσους εκείνο το απόγευμα διαδήλωναν ειρηνικά. Θα μείνει για πάντα χαραγμένη ως ένα πισώπλατο χτύπημα των συμφερόντων στα ανθρώπινα δικαιώματα, κάτι που δεν συγχωρείται. Είναι άνανδρο, άθλιο, απάνθρωπο. Γιατί η διαφύλαξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι υποχρέωση όλων. Ειδικά στη σημερινή εποχή, που παρόλο που νομίζουμε πως όλα αυτά έχουν εκλείψει, τα ανθρώπινα δικαιώματα δέχονται σε καθημερινή βάση πισώπλατα χτυπήματα. Άλλοτε χωρίς όπλα, άλλοτε με τη βοήθεια αυτών.

How long must we sing this song?

Το κορυφαίο ροκ συγκρότημα της Ιρλανδίας, οι U2, έγραψαν κι ερμήνευσαν το 1983 το τραγούδι-ύμνο για τη "Ματωμένη Κυριακή", με τίτλο "Sunday Bloody Sunday", το οποίο μεταξύ άλλων συνοδεύει την τρομερή ταινία του Paul Greengrass (Bloody Sunday), που, με ύφος ντοκιμαντέρ, αποτυπώνει λεπτομερώς στην οθόνη τα όσα συνέβησαν εκείνο το τραγικό απόγευμα της 30ης Ιανουαρίου. Βασισμένη σε μαρτυρίες διαδηλωτών και στρατιωτών, η παραγωγή του 2002 περιγράφει όσα δεν μπορούν να περιγραφούν με λόγια.

Μάριος Μάντζος