Τα social media και η σκοτεινή πλευρά της Ιστορίας

ΓΡΑΦΕΙ Ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΤΕΛΙΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ 

Όταν πριν από ακριβώς έξι χρόνια τα social media αποτέλεσαν την κινητήριο δύναμη για ένα κίνημα που σάρωσε πολλές από τις χώρες της Μέσης Ανατολής και του Maghreb ανατρέποντας τυραννικά καθεστώτα δεκαετιών, έγινε για πρώτη φορά και σε τόσο μεγάλη κλίμακα αντιληπτή η δυνατότητα των νέων τεχνολογιών όχι απλώς να επηρεάζουν την ατζέντα αλλά να επιφέρουν κολοσσιαίες αλλαγές. 

Το 2016 αποτέλεσε ένα έτος ορόσημο καθώς γεγονότα που μέχρι πριν από λίγο καιρό θεωρούνταν απίθανα ως ενδεχόμενα, όχι μόνο έλαβαν χώρα αλλά μπορεί να αλλάξουν καθοριστικά τον κόσμο όπως τον ξέρουμε σήμερα. Η εκλογή του ανεκδιήγητου Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ, το Brexit, η διαρκής άνοδος ακροδεξιών και λαϊκιστικών κομμάτων στη Δύση και οι αλλεπάλληλες τρομοκρατικές επιθέσεις στην καρδιά της Ευρώπης σημάδεψαν τη χρονιά που πέρασε δείχνοντας ότι βαδίζουμε σε μια γκρίζα αν όχι σκοτεινή εποχή της Ιστορίας. Κοινή δε συνισταμένη όλων των περιπτώσεων ήταν και είναι η ευρεία χρήση των social media για την επιτυχή μετάδοση του εκάστοτε μηνύματος στο αντίστοιχο κοινό. 

Πώς είναι όμως δυνατόν σε μια εποχή όπου και το παραμικρό γεγονός μπορεί να ταξιδέψει αστραπιαία ανά την υφήλιο, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης να μοιάζουν σύμμαχοι περισσότερο της παραπληροφόρησης παρά της αλήθειας; 

Η απάντηση βρίσκεται στη φύση των social media τα οποία λειτουργούν ως ιδεώδεις πλατφόρμες για τη ραγδαία μαζική διάδοση σύντομων μηνυμάτων όπως και εικόνων που πολλές φορές όμως δεν αξίζουν όχι σαν χίλιες αλλά ούτε σαν μία λέξη. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, όπου η ταχύτητα προηγείται της ουσίας, πολύ γρήγορα η εικόνα αντικατέστησε το λόγο, η ατάκα την ανάλυση και η συνομωσιολογία την κοινή λογική. Αυτή η νέα τάση ειδικά σε περιόδους κρίσεων λειτουργεί ως βούτυρο στο ψωμί των λαϊκιστών και των τρομοκρατών οι οποίοι στοχεύουν κυρίως στους απογοητευμένους, στους νέους και στους απαίδευτους που δεν είναι απαραίτητα και ανεκπαίδευτοι. 

Κάπως έτσι φτάσαμε να διανύουμε την περίφημη εποχή της "μετα-αλήθειας" όπου τα πραγματικά γεγονότα δεν έχουν τόσο μεγάλη σημασία όσο η προσωπική αντίληψη και η υποκειμενική ερμηνεία που, όταν δεν αγνοούν παντελώς την πραγματικότητα, συχνά τη διαστρέφουν. 

Τα παραδείγματα όπως προαναφέραμε δεν είναι λίγα: Στις ΗΠΑ ο Τραμπ εξελέγη τουιτάροντας σαν να μην υπάρχει αύριο άλλοτε στοχοποιώντας αντιπάλους, συχνά δίνοντας υποσχέσεις εξώφθαλμα εκτός λογικής και πάντοτε παρουσιάζοντας τη δική του εκδοχή των πραγμάτων ως τη μόνη αλήθεια. Δεν είναι τυχαίο ότι ο ίδιος σε προεκλογική συνέντευξη χαρακτήρισε ως μεγάλο πλεονέκτημα τα εκατομμύρια των ακολούθων του σε facebook και twitter. Στη Βρετανία οι οπαδοί του Brexit σε μια μεγάλη διαδικτυακή εκστρατεία ψεύδους και παραπληροφόρησης κατάφεραν να πείσουν αφενός μεν ότι η χώρα δεν έχει κανένα ανταποδοτικό όφελος από τη συμμετοχή της στην ΕΕ αφετέρου δε ότι οι μετανάστες όχι μόνο εισρέουν στη χώρα για να επωφεληθούν των πάσης φύσεως επιδομάτων αλλά παράλληλα ότι ευθύνονται για το ποσοστό της ανεργίας τη στιγμή που την εποχή του δημοψηφίσματος εκείνο ήταν μόλις 4,9%, το χαμηλότερο των τελευταίων 11 ετών. 

Στη Γαλλία η ακροδεξιά και ξενοφοβική Μαρίν Λεπέν διεκδικεί με αξιώσεις την προεδρία στις εκλογές της ερχόμενης άνοιξης σε μια χώρα που ο μέσος ψηφοφόρος, σύμφωνα με τη βρετανική εταιρεία ερευνών Ipsos Mori, έχει πειστεί ότι ο μουσουλμανικός πληθυσμός της είναι 31% ενώ στην πραγματικότητα δεν υπερβαίνει το 7%. Αλλά και στην Ελλάδα από το ξέσπασμα της κρίσης μέχρι σήμερα εκατοντάδες στρατευμένα ανώνυμα τρολλ, κυρίως στο twitter, έχουν δημιουργήσει μια άκρως τοξική και διχαστική ατμόσφαιρα με το κύριο αφήγημα ότι η χώρα αν και είναι κάτι μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ρωσίας ως προς τις πλουτοπαραγωγικές πηγές δεν μπορεί να σηκώσει κεφάλι αφού οι πάντα "κακοί ξένοι" μέσω των ντόπιων υποτακτικών και "γερμανοτσολιάδων" δεν της επιτρέπουν να τις εκμεταλλευτεί για να βγει από το αδιέξοδο (αυτονοήτως άκοπα και ανώδυνα). Συνεπώς, δεν πρέπει σε κανέναν να προκαλεί εντύπωση ότι υπάρχουν Έλληνες που πιστεύουν ότι θα τους σώσει με 600 δισ. δολάρια ένας εμφανώς αστοιχείωτος γυρολόγος με φυζίκ ιδιοκτήτη επαρχιακού μπουζουκτσίδικου του ΄80. 

Ξεχωριστή περίπτωση σε αυτήν την μακρά λίστα αποτελεί το Ισλαμικό Κράτος το οποίο στηριζόμενο σε μια κατάμαυρη προπαγάνδα χρησιμοποιεί σχεδόν αποκλειστικά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης  με στόχο από τη μία να στρατολογήσει νέους μαχητές και από την άλλη να τρομοκρατήσει μέσω ανατριχιαστικών εκτελέσεων τους αντιπάλους του. Δε θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε ότι οι προπαγανδιστές του ISIS χρησιμοποιούν το 100% των δυνατοτήτων που τους προσφέρουν τα διαδικτυακά μέσα για να πετύχουν το σκοπό τους. 

Όπως γίνεται λοιπόν αντιληπτό από τα παραπάνω η αντιπαράθεση με όρους ορθού λόγου είναι σχεδόν αδύνατη όταν η συνομωσιολογία, η δήθεν αποκλειστική αλήθεια και η στοχοποίηση του "άλλου" συναντηθούν εν μέσω κρίσης σε μια πλατφόρμα όπου η πραγματικότητα έχει δευτερεύουσα σημασία. 

Αυτό όμως δε σημαίνει ότι οι κοινωνίες είναι εντελώς απροστάτευτες στη λαίλαπα του διαδικτυακού λαϊκισμού. Τα μέτρα που αποφάσισε να λάβει ο ιδρυτής του Facebook ώστε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τη διάδοση ψευδών ειδήσεων που δημοσιεύονται σε αυτό το μέσο θα μπορούσαν να αποτελέσουν παράδειγμα και για άλλους, παρόμοιους, ιστότοπους. Επίσης, η υποχρέωση του χρήστη πρωτίστως απέναντι στον ίδιο του τον εαυτό να διασταυρώνει όσα ακούει, βλέπει ή διαβάζει μπορεί να λειτουργήσει εξίσου εποικοδομητικά προς αυτήν την κατεύθυνση σε συνδυασμό πάντα με την ενεργή συμμετοχή του στη διάδοση του ορθού λόγου στα social media. 

Ας μην γελιόμαστε όμως: η πραγματική αλλαγή θα έρθει όταν η πολιτική τοποθετήσει στο επίκεντρο και πάλι τον πολίτη, αμβλυνθούν οι χαώδεις οικονομικές ανισότητες και καταπολεμηθεί δραστικά η κοινωνική περιθωριοποίηση, στοιχεία που επέτρεψαν στους διάφορους προπαγανδιστές να περάσουν με ευκολία τα μηνύματά τους που σε άλλες εποχές θα απορρίπτονταν απλώς ως εξωφρενικά. Μέχρι τότε όμως ο κόσμος θα συνεχίζει να βαδίζει στη σκοτεινή πλευρά της Ιστορίας.

Γιάννης Στέλιος Παπαδόπουλος
Email: jskpapadopoulos@gmail.com

Facebook

Twitter