Στρατηγική της ΕΕ για την αναπηρία: "Ώρα να μετουσιωθούν τα λόγια σε πράξεις"

Βασισμένη στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία (ΣΗΕΔΑΑ), την πρώτη διεθνή Συνθήκη που υιοθέτησε μια προσέγγιση έναντι της αναπηρίας η οποία περικλείει τα ανθρώπινα δικαιώματα, η στρατηγική της ΕΕ για την αναπηρία κατά την επόμενη δεκαετία αποτελεί ελπιδοφόρο έγγραφο που βρίθει αξιέπαινων προτάσεων με ελάχιστες ατέλειες. Για να μπορέσει όμως η στρατηγική αυτή να τηρήσει στην υπόσχεσή της όσον αφορά την εξάλειψη των διακρίσεων εις βάρος 87 εκατομμυρίων Ευρωπαίων με αναπηρία, η υλοποίησή της θα απαιτήσει ισχυρή πολιτική βούληση και πόρους. 

Η απουσία ειδικής αναφοράς στις γυναίκες με αναπηρία και ειδικών μέτρων για την καταπολέμηση των διακρίσεων εις βάρος τους αποτελεί ένα τα ελάχιστα τρωτά σημεία της κατά τα άλλα αξιέπαινης στρατηγικής της ΕΕ για την αναπηρία 2021-2030. Η στρατηγική, η οποία παρουσιάστηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Μάρτιο, ενστερνίστηκε πληθώρα σημαντικών συστάσεων και προτάσεων που διατυπώθηκαν από οργανώσεις των ατόμων με αναπηρία και της κοινωνίας των πολιτών σε ακρόαση που διοργάνωσε η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) την 1η Ιουνίου. 

Στην ακρόαση συμμετείχαν εκπρόσωποι οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων. Τα συμπεράσματα της ακρόασης θα τροφοδοτήσουν με στοιχεία τη γνωμοδότηση που εκπονεί η ΕΟΚΕ επί της στρατηγικής, κατόπιν σχετικής αίτησης γνωμοδότησης της Επιτροπής. 

"Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει τη νέα στρατηγική", δήλωσε ο εισηγητής της γνωμοδότησης Ιωάννης Βαρδακαστάνης. "Πλέον το ζητούμενο είναι να τηρηθούν οι δεσμεύσεις και να μετουσιωθούν τα λόγια σε πράξεις που διαφοροποιούν και βελτιώνουν τη ζωή των πολιτών με αναπηρία."  

Στο ίδιο πνεύμα με τη ΣΗΕΔΑΑ, η στρατηγική αποσκοπεί στη διασφάλιση της αξιοπρέπειας, της ίσης μεταχείρισης και της πλήρους συμμετοχής των ατόμων με αναπηρία στην κοινωνία δια της άρσης των φυσικών φραγμών, του στιγματισμού και των προκαταλήψεων που επηρεάζουν όλες τις πτυχές της ζωής τους.

Η νέα στρατηγική βασίζεται στην πρόοδο που έχει επιτευχθεί έως τώρα στο πλαίσιο της προηγούμενης στρατηγικής, η οποία ίσχυε κατά την τελευταία δεκαετία, και την χρησιμοποιεί ως εφαλτήριο για την εξάλειψη των εναπομενόντων εμποδίων με τη θέσπιση βασικών πρωτοβουλιών γύρω από τρία μείζονα θέματα: δικαιώματα· ανεξάρτητη διαβίωση και αυτονομία· ισότητα ευκαιριών και μη διακριτική μεταχείριση.

Μία από τις εμβληματικές πρωτοβουλίες της είναι η AccessibleEU (προσβάσιμη ΕΕ), η οποία θα βελτιώσει την προσβασιμότητα των συγκοινωνιών, των κτιρίων και των πληροφοριών για τους Ευρωπαίους με αναπηρίες, ενώ μία άλλη πρωτοβουλία, η Ευρωπαϊκή Κάρτα Αναπηρίας, θα διευκολύνει την ελεύθερη μετακίνησή τους εντός της ΕΕ.

Σε αντίθεση με την προηγούμενη, η νέα στρατηγική θα διαθέτει επίσης πλαίσιο για την παρακολούθηση της προόδου που σημειώνεται όσον αφορά την εφαρμογή της, με ένα σύνολο νέων δεικτών.

Η Annelisa Cotone, μέλος του ιδιαίτερου γραφείου της Ευρωπαίας Επιτρόπου Ισότητας Helena Dalli, δήλωσε ότι η στρατηγική αποτελεί μέρος του οράματος για την οικοδόμηση μιας ένωσης ισότητας, και συμπληρώνει άλλες συναφείς πρωτοβουλίες της Επιτροπής.

"Η εγκαινίασή της αποτελεί την αφετηρία και όχι το τέρμα. Εστιάζουμε στους τομείς όπου η δράση της ΕΕ μπορεί να προσδώσει προστιθέμενη αξία. Ωστόσο, οι επιδιωκόμενοι στόχοι δεν μπορούν να επιτευχθούν μόνο από την Επιτροπή και καλούμε τα κράτη μέλη να αναλάβουν επίσης δράση", δήλωσε η κ. Cotone, προσθέτοντας ότι "στόχος της Επιτροπής είναι να επιταχυνθεί η εφαρμογή της ΣΗΕΔΑΑ και να υποστηριχθούν τα κράτη μέλη στην προσπάθειά τους να κάνουν το ίδιο."  

"Πρέπει να επιτύχουμε αποτελέσματα, διότι η επιτυχία μιας στρατηγικής εξαρτάται από την υλοποίησή της. Η στρατηγική δεν θα επιφέρει από μόνη της αλλαγές στη ζωή των ατόμων με αναπηρία, οι οποίες μπορούν όμως να επέλθουν με πολιτική βούληση, πόρους και παρακολούθηση της δράσης", δήλωσε η κ. Cotone.

Η στρατηγική τυγχάνει ήδη πολιτικής στήριξης. Λαμβάνοντας το λόγο κατά την ακρόαση, ο Bruno Ribeiro Barata, εκπρόσωπος της πορτογαλικής προεδρίας της ΕΕ, δήλωσε ότι η κυβέρνησή του βρίσκεται στο στάδιο της διαπραγμάτευσης των συμπερασμάτων του Συμβουλίου σχετικά με τη στρατηγική, τα οποία αναμένεται να εγκριθούν στα μέσα Ιουνίου. 

"Τα εν λόγω συμπεράσματα του Συμβουλίου αναδεικνύουν τη δέσμευση και τη φιλοδοξία της πορτογαλικής Προεδρίας για την επίτευξη μιας πιο δίκαιης Ευρώπης χωρίς αποκλεισμούς, μιας καλύτερης Ευρώπης βασισμένης στην αλληλεγγύη, όπου κανείς δεν τίθεται στο περιθώριο," τόνισε ο κ. Ribeiro Barata. 

 Γυναίκες με αναπηρία: Οι λησμονημένες της στρατηγικής

Παρ' ότι η πρόταση της Επιτροπής έλαβε ιδιαίτερα εύσημα για την ισχυρή προσήλωσή της στη δημιουργία μιας Ευρώπης χωρίς αποκλεισμούς για τα άτομα με αναπηρία, δεν είναι ωστόσο τέλεια. Μεταξύ των σοβαρότερων αντιρρήσεων που διατυπώθηκαν περιλαμβάνεται η απουσία ειδικής αναφοράς και δράσεων για τις γυναίκες και τα κορίτσια με αναπηρία. 

"Κατά την ΕΟΚΕ, η απουσία αυτή αφήνει ένα τεράστιο κενό", δήλωσε ο κ. Βαρδακαστάνης. 

Το Ευρωπαϊκό Φόρουμ Ατόμων με Αναπηρία, το οποίο εκπροσωπήθηκε στην ακρόαση από την αντιπρόεδρό του Ana Peláez, συμμερίστηκε την άποψη της ΕΟΚΕ. "Το κενό αυτό πρέπει να καλυφθεί το συντομότερο δυνατό με την ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου σε κάθε δράση που περικλείει η στρατηγική, όπως στην απασχόληση, την πολιτική συμμετοχή και ούτω καθεξής", δήλωσε η κ. Peláez και πρόσθεσε ότι "ούτε η δράση για την καταπολέμηση της βίας, παρότι περιλαμβάνεται στη στρατηγική, δεν κάνει ρητή αναφορά στη βία εις βάρος των γυναικών και των κοριτσιών με αναπηρία."

 Σύμφωνα με τα αριθμητικά στοιχεία, το 34% των γυναικών και των κοριτσιών αυτής της ομάδας έχουν υποστεί βία και σεξουαλική βία, στην οποία τα άτομα με νοητική υστέρηση είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένα. 

Η Katrin Langensiepen, εκπρόσωπος του δικτύου ΣΔΑΑ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, υπογράμμισε ότι οι γυναίκες με αναπηρία πέφτουν συχνότερα θύματα σεξουαλικής κακοποίησης και συχνά στερούνται επαρκούς νομικής προστασίας, καθώς οι δικηγόροι επιδεικνύουν ελάχιστη ευαισθησία στα δεινά τους.

"Η κατάσταση αυτή είναι εξαιρετικά επικίνδυνη για μας. Ορισμένες φορές, είμαστε αόρατες και όταν κάποιος είναι αόρατος, δεν μπορεί να υψώσει τη φωνή του, με αποτέλεσμα να συμβαίνουν πράγματα που δεν θα έπρεπε να συμβαίνουν", δήλωσε η κ. Langensiepen, τονίζοντας την ανάγκη μεγαλύτερης ενημέρωσης σχετικά με τα δικαιώματα των γυναικών με αναπηρία και περαιτέρω χειραφέτησής τους. 

Οι γυναίκες αυτές υφίστανται διακρίσεις σε όλα τα κοινωνικά στρώματα και διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού από ό,τι οι άνδρες με αναπηρία. Περιλαμβάνονται επίσης μεταξύ εκείνων που επλήγησαν περισσότερο από την κρίση της νόσου COVID-19. 

"Η θλιβερή αλήθεια είναι ότι, κατά την τελευταία δεκαετία, σταματήσαμε να προωθούμε την ισότητα των γυναικών. Και τώρα η νόσος COVID-19 αποδεκάτισε επίσης τις δημόσιες υπηρεσίες στις οποίες βασίζονται τόσο οι γυναίκες εν γένει όσο και οι γυναίκες με αναπηρία", δήλωσε η Pirkko Mahlamäki, εκπρόσωπος του Ευρωπαϊκού λόμπι γυναικών (EWL). 

Επισημάνθηκε επίσης η απαιτούμενη ενίσχυση της στήριξης που παρέχεται στις μητέρες που φροντίζουν παιδιά με αναπηρία, καθώς και η ανάγκη νέων χρηματοδοτικών μέσων προς το σκοπό αυτό. 

Διατυπώθηκαν ακόμη ορισμένες άλλες αντιρρήσεις. Η ΕΟΚΕ σημείωσε την απουσία σαφών δεσμεύσεων για επενδύσεις σε μέτρα που θα μπορούσαν να ευνοήσουν την ένταξη των ΑμεΑ σε όλους τους τομείς της ζωής, καθώς και τις απειροελάχιστες υποσχέσεις για θέσπιση δεσμευτικής νομοθεσίας. Μολονότι επικροτεί ιδιαίτερα την πρόταση σχετικά με την Ευρωπαϊκή Κάρτα Αναπηρίας, η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι αυτή θα πρέπει να υλοποιηθεί με τη θέσπιση κανονισμού της ΕΕ προκειμένου να καταστεί πάραυτα εκτελεστή σε όλα τα κράτη μέλη. 

Άλλα τρωτά σημεία συνίστανται στην απουσία κατευθυντηρίων γραμμών για την εφαρμογή της ΣΗΕΔΑΑ και στην έλλειψη επαρκούς σαφήνειας ως προς την ουσιαστική συμμετοχή των οργανώσεων ατόμων με αναπηρία στην προτεινόμενη πλατφόρμα για τα άτομα με αναπηρία και στην πρωτοβουλία AccessibleEU, καθώς και σε όλα τα θέματα που αφορούν τα ΑμεΑ. 

"Η συμμετοχή θα πρέπει να βρίσκεται στον πυρήνα της στρατηγικής για την αναπηρία", δήλωσε η Carlotta Besozzi, εκπρόσωπος της Civil Society Europe, προσθέτοντας ότι είναι σημαντικό να είναι άμεσα διαθέσιμες και προσβάσιμες όλες οι πληροφορίες που αφορούν τα ΑμεΑ. 

Αξιοποίηση των ευκαιριών της αγοράς εργασίας

Ένα άλλο ζήτημα που εγείρει ιδιαίτερη ανησυχία είναι το χαμηλό ποσοστό απασχόλησης των ΑμεΑ. Λόγω της γήρανσης του πληθυσμού, η ένταξή τους στον κόσμο της εργασίας θα ευνοούσε όχι μόνο την επιτυχή ένταξή τους στην κοινωνία, αλλά και την ίδια την κοινωνία, τόσο τώρα όσο και στο μέλλον. 

Παρ' ότι η τρέχουσα κρίση επιδείνωσε περαιτέρω την ήδη επισφαλή εργασιακή κατάσταση πολλών ΑμεΑ, θα πρέπει να χρησιμεύσει ως ευκαιρία για την προώθηση των μελλοντικών προοπτικών απασχόλησής τους με τη χάραξη πολιτικών για χωρίς αποκλεισμούς ανάκαμψη, δήλωσε ο Massimiliano Mascherini, εκπρόσωπος του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβίωσης και Εργασίας (Eurofound).

Σύμφωνα με στοιχεία του Eurofound, το 13% των ΑμεΑ έχασαν τη δουλειά τους λόγω της κρίσης COVID-19, έναντι ποσοστού 8% του γενικού πληθυσμού, και ακόμη υψηλότερο ποσοστό ΑμεΑ απασχολείται με συμβάσεις εργασίας ορισμένου χρόνου. Ως εκ τούτου, το 57% των ερωτηθέντων αναφέρουν ότι αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσκολίες, έναντι ποσοστού 39% του γενικού πληθυσμού. Το 71% διατρέχει κίνδυνο κατάθλιψης. 

Οι προοπτικές απασχόλησης των ΑμεΑ θα μπορούσαν να βελτιωθούν με την παροχή στήριξης στους εργοδότες για την άμβλυνση των διακρίσεων στο εργασιακό περιβάλλον. Επίσης εξαιρετικά σημαντική είναι η επισήμανση των πλεονεκτημάτων που συνεπάγεται η απασχόληση ΑμεΑ, καθώς και η ελαχιστοποίηση των στερεοτύπων που αποτελούν ένα από τα κύρια αίτια της απροθυμίας των εργοδοτών να προσφέρουν εργασία σε άτομα με αναπηρία. Τόσο οι εργοδότες όσο και τα ΑμεΑ έχουν συχνά άγνοια των μέτρων που αποσκοπούν στη στήριξη της απασχόλησής τους, πράγμα που συνηγορεί υπέρ της βελτίωσης των πολιτικών στην αγορά εργασίας. 

Μια άλλη ευκαιρία προς αξιοποίηση είναι ο ψηφιακός μετασχηματισμός. Οι ψηφιακές τεχνολογίες θα μπορούσαν να άρουν πολλά από τα εμπόδια στα οποία προσκρούουν οι εν λόγω εργαζόμενοι και να έχουν θετική επίδραση στο ποσοστό απασχόλησής τους. Γι’ αυτό, λοιπόν, η ανάπτυξη των ψηφιακών και των λοιπών δεξιοτήτων τους που σχετίζονται με την απασχόλησή τους έχει ζωτική σημασία, τόνισε η Miriam Pinto Lomeña, εκπρόσωπος της Συνομοσπονδίας Ευρωπαϊκών Επιχειρήσεων (BusinessEurope). 

Στη γνωμοδότησή της με θέμα τη στρατηγική για την αναπηρία, η Επιτροπή των Περιφερειών υπογράμμισε τη σημασία της ενίσχυσης των ευκαιριών αυτοαπασχόλησης και επιχειρηματικότητας για τα ΑμεΑ, δήλωσε η εισηγήτρια της ΕτΠ Daniela Ballico. 

"Από κοινωνική άποψη, δεν θα πρέπει να κρατάμε τα ΑμεΑ από το χέρι, αλλά να τα υποστηρίξουμε για να γίνουν ανεξάρτητα", δήλωσε η κ. Ballico. "Σε αυτό το πλαίσιο, η εκπαίδευση και η κατάρτιση έχουν καίρια σημασία τόσο για τους ενήλικες και τα παιδιά με αναπηρία όσο και για τους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι πρέπει να διαθέτουν τα απαιτούμενα εφόδια για την επιτέλεση του έργου τους."  

Τέθηκε επίσης το ζήτημα των επιδομάτων αναπηρίας: οι ομιλητές τόνισαν ότι θα πρέπει τα ΑμεΑ να μην φοβούνται ότι θα χάσουν τα επιδόματά τους κατά την είσοδό τους στην αγορά εργασίας, αλλά και τα επιδόματα να καταστούν ευπροσάρμοστα και συμπληρωματικά της μερικής απασχόλησης. 

Η κ. Peláez πιστεύει ακράδαντα ότι η στρατηγική πρέπει να αντιστρέψει την άρτι επιδεινωθείσα κατάσταση των ΑμεΑ και την οπισθοδρόμηση που επέφερε η πανδημία όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα και την εφαρμογή της ΣΗΕΔΑΑ. 

"Μας παρέχεται μια ευκαιρία για αλλαγή την οποία δεν πρέπει να αφήσουμε αναξιοποίητη", κατέληξε η κ. Peláez.