Στο στόχαστρο της ΕΟΚΕ οι παραβιάσεις ελευθεριών και δικαιωμάτων στον χώρο Σένγκεν

Στηρίζοντας την προτεινόμενη στρατηγική της ΕΕ για τον χώρο Σένγκεν, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή ζητεί την ανάληψη περισσότερων δράσεων για την προστασία των ελευθεριών και των δικαιωμάτων στην ΕΕ απέναντι σε παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα εξωτερικά σύνορά της. Η ΕΟΚΕ ανησυχεί για την επανεισαγωγή ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα από ορισμένα κράτη μέλη, και δηλώνει βαθύτατα απογοητευμένη από την αργή πρόοδο της πλήρους συμπερίληψης της Βουλγαρίας, της Κροατίας, της Κύπρου και της Ρουμανίας στον χώρο Σένγκεν. 

Η Επιτροπή επικροτεί τη νέα στρατηγική της ΕΕ για το μέλλον του χώρου Σένγκεν που κατέθεσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ωστόσο, προειδοποιεί πως η ΕΕ και τα κράτη μέλη υποχρεούνται να σέβονται και να προωθούν τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων στις πολιτικές για τη διαχείριση των ενωσιακών και των εθνικών συνόρων, την αστυνομική και δικαστική συνεργασία καθώς και τις πολιτικές για τη μετανάστευση και το άσυλο. 

Η έκκληση για δράση μέσω της γνωμοδότησής της για τη νέα στρατηγική, που εγκρίθηκε στη σύνοδο ολομέλειας του Οκτωβρίου, έρχεται σε συνέχεια ανησυχητικών αναφορών παραβιάσεων των θεμελιωδών δικαιωμάτων στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ, πράγμα που προβληματίζει ιδιαίτερα την ΕΟΚΕ. 

«Καλούμε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής να παρακολουθήσουν και να διορθώσουν αυτά τα ανησυχητικά ζητήματα και να δώσουν πάραυτα συνέχεια στις αναφορές παραβιάσεων των θεμελιωδών δικαιωμάτων», δήλωσε ο εισηγητής της γνωμοδότησης Ionuţ Sibian.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει πως τα τελευταία χρόνια, ο χώρος Σένγκεν αντιμετωπίζει ισχυρές προκλήσεις όσον αφορά τη συνεπή εφαρμογή του. Η προσφυγική κρίση του 2015 αποκάλυψε ελλείψεις στην προσέγγιση της ΕΕ όσον αφορά τη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων και της μετανάστευσης, ενώ η πανδημία COVID-19 προκάλεσε προσωρινή επαναφορά των εσωτερικών συνοριακών ελέγχων. Οι διαταραχές στον χώρο Σένγκεν έπληξαν τις επιχειρήσεις, τους εργαζομένους, τις παραμεθόριες κοινότητες και τη διασυνοριακή συνεργασία. 

Παράλληλα, η ΕΟΚΕ τονίζει πως η Επιτροπή πρέπει να παρακολουθεί και να αξιολογεί τακτικά και προσεκτικά την αναγκαιότητα και την έκταση αυτών των επαναφορών, λαμβάνοντας μέτρα όταν χρειάζεται. 

Στη γνωμοδότηση καλεί επίσης το Συμβούλιο να δράσει με ταχύτητα για τον τερματισμό της συνεχιζόμενης εξαίρεσης της Βουλγαρίας, της Κροατίας, της Κύπρου και της Ρουμανίας από το πεδίο πλήρους εφαρμογής της συνθήκης του Σένγκεν. 

«Οι πολίτες της Κύπρου, της Ρουμανίας, της Βουλγαρίας και της Κροατίας εξακολουθούν να μην απολαμβάνουν πλήρως τα δικαιώματά τους ως πολίτες της ΕΕ καθώς αποκλείονται από τον χώρο Σένγκεν. Η ΕΟΚΕ στηρίζει την ένταξή τους. Οι εν λόγω χώρες επιθυμούν να συμμετάσχουν, και η Βουλγαρία, η Κροατία και η Ρουμανία ελέγχουν ήδη τα εξωτερικά τους σύνορα σύμφωνα με τον Συνοριακό Κώδικα του Σένγκεν», τόνισε ο κ. Sibian. 

Για τον λόγο αυτό, η ΕΟΚΕ ζητεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή πιο λεπτομερή οδικό χάρτη προς την πλήρη ένταξή τους, και από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο την επιτάχυνση της ένταξής τους προκειμένου να ενισχυθεί η ομαλή λειτουργία και η ασφάλεια της ΕΕ. 

Η προτεινόμενη στρατηγική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αποσκοπεί στην εξασφάλιση αποτελεσματικής και σύγχρονης διαχείρισης των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ, στην ενίσχυση της συνεργασίας για ασφαλείς και χωρίς εσωτερικούς συνοριακούς ελέγχους μετακινήσεις εντός του χώρου Σένγκεν και στη βελτίωση της διακυβέρνησής του με μέλημα την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών των πολιτών. 

Ολοκληρωμένος συνοριακός έλεγχος με λογοδοσία

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τις προτάσεις για μια πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση όσον αφορά τη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ. 

Ωστόσο, η αλληλεγγύη και οι αξίες της ΕΕ τίθενται επίσης σε κίνδυνο από τις χώρες εκτός ΕΕ που επιθυμούν να εκμεταλλευτούν την τρέχουσα κατάσταση, προσέθεσε ο κ. Sibian. 

Αναφέρθηκε δε στην ομιλία της Προέδρου της Επιτροπής Ursula von der Leyen για την Κατάσταση της Ένωσης το 2021, στην οποία τονίζεται πως είναι εξαιρετικά σημαντικό να συμφωνηθεί ένα κοινό ευρωπαϊκό σύστημα για τη διαχείριση των εξωτερικών μας συνόρων, της μετανάστευσης και του ασύλου προκειμένου να μην επιτραπεί σε τρίτες χώρες να εκμεταλλευτούν την έλλειψη ενότητας. 

Ειδικότερα, η ΕΟΚΕ θα ήθελε η Επιτροπή να δράσει ταχύτερα για την πλήρη θέση σε λειτουργία του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής. 

Στηρίζει επίσης τις προτάσεις της Επιτροπής για διαλειτουργικά συστήματα πληροφορικής όσον αφορά τα εθνικά σύνορα και τη μετανάστευση και για ψηφιακές θεωρήσεις και ταξιδιωτικά έγγραφα, υπό την προϋπόθεση ότι θα ανταλλάσσονται μόνο τα αναγκαία δεδομένα. 

Αυτό αφορά ακόμα περισσότερο τους αιτούντες άσυλο ή τη συνεργασία με χώρες εκτός ΕΕ. Επ’ αυτού, πιστεύει πως ο προτεινόμενος έλεγχος των μεταναστών πριν από την είσοδο αποτελεί ενδιαφέρουσα ιδέα, ωστόσο είναι ανοιχτός σε καταχρήσεις.

Οι καταγγελίες παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις συνοριακές επιχειρήσεις αποτελούν άλλον ένα παράγοντα ανησυχίας. Ο πρόσφατος ορισμός υπεύθυνου ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον Frontex αποτελεί σημαντικό βήμα προόδου – εφόσον διαθέτει επαρκή χρηματοδότηση, ανεξαρτησία και μπορεί να διασφαλίσει τη λογοδοσία. Η ΕΟΚΕ ζητεί επίσης την ενίσχυση του Συμβουλευτικού Φόρουμ για τα Θεμελιώδη Δικαιώματα και τη συμμετοχή της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών, μέσω της ΕΟΚΕ.

Εντός του χώρου Σένγκεν, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή επικροτεί τις προτάσεις της Επιτροπής για στενότερη συνεργασία σε θέματα ασφάλειας και ανταλλαγή δεδομένων μεταξύ των κρατών μελών προκειμένου να περιοριστεί η ανάγκη συνοριακών ελέγχων, επισημαίνοντας εκ νέου πως τα θεμελιώδη δικαιώματα πρέπει να προστατεύονται πλήρως και η αστυνομία και τα λοιπά σώματα ασφαλείας να υπόκεινται σε λογοδοσία. 

Για τον λόγο αυτό, η ΕΟΚΕ αμφισβητεί την έμφαση που δίνεται στη χρήση επιστημονικά αβάσιμων ανιχνευτών ψεύδους και άλλων εργαλείων ανίχνευσης της συναισθηματικής κατάστασης ενός ατόμου. Φοβάται επίσης πως η πιο εκτεταμένη ανταλλαγή πληροφοριών επιβατών, όπως προτείνεται, μπορεί να πλήξει την ελεύθερη κυκλοφορία των πολιτών.

Από μια θετικότερη σκοπιά, θεωρεί μια κοινή προσέγγιση της μετανάστευσης (όπως περιγράφεται στο Νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο) σημαντικό στοιχείο για την εξασφάλιση της καλής λειτουργίας του χώρου Σένγκεν. Ζητεί ωστόσο ευρύτερο φάσμα τρόπων νόμιμης εισόδου στην ΕΕ για την πρόληψη της εμπορίας ανθρώπων.

Διαφανής διακυβέρνηση χωρίς αποκλεισμούς

Τα γεγονότα κατέδειξαν τη σημασία του συντονισμού και του ελέγχου των αποφάσεων στα σύνορα για τη διατήρηση της ακεραιότητας του χώρου Σένγκεν και της ίδιας της εσωτερικής αγοράς.

Τα προτεινόμενα τακτικά Φόρουμ Σένγκεν μεταξύ των κρατών μελών επί κοινών προκλήσεων θα μπορούσαν να αποτελέσουν σημαντικό βήμα για την επίτευξη του στόχου αυτού. Οι εν λόγω συζητήσεις θα είναι πιο παραγωγικές αν συμπεριλάβουν την ΕΟΚΕ και άλλες οργανώσεις και αν είναι όσο το δυνατόν διαφανέστερες, με δημόσια πρόσβαση σε όλα τα έγγραφα.

Επιπλέον, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ένθερμα την επικαιροποίηση του Κώδικα συνόρων του Σένγκεν προκειμένου να συμπεριληφθούν τα διδάγματα από την πανδημία. Πρέπει να θεσπιστούν κανόνες για τις μετακινήσεις προς την ΕΕ αλλά, πρωτίστως, ο κώδικας πρέπει να εξασφαλίζει πως οι εσωτερικοί συνοριακοί έλεγχοι δεν θα επιβάλλονται παρά ως εξαιρετικά περιορισμένο μέτρο έσχατης λύσης. 

Ένας πιο ισχυρός Μηχανισμός Αξιολόγησης Σένγκεν θα ενισχύσει επίσης τις μετακινήσεις χωρίς σύνορα. Οι ταχείες διαδικασίες για την παρεμπόδιση επιβλαβών περιορισμών, οι αυξημένες συνέργειες με στήριξη στα εξωτερικά σύνορα και η ενισχυμένη παρακολούθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποτελούν θετικές προτάσεις. Ωστόσο, ο μηχανισμός δεν πρέπει να αποτελεί αντικείμενο κατάχρησης για πολιτικούς σκοπούς, όπως ανησυχεί η ΕΟΚΕ.