Η "χρυσή" ευκαιρία της Ευρώπης
ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΣΤΕΛΙΟΥ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Όταν στις 25 Μαρτίου 1957 στο επιβλητικό Pallazo dei Conservatori οι εκπρόσωποι της Γαλλίας, της...
http://www.thecolumnist.gr/2014/03/blog-post.html
ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΣΤΕΛΙΟΥ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ
Όταν στις 25 Μαρτίου 1957 στο επιβλητικό Pallazo dei Conservatori οι εκπρόσωποι της Γαλλίας, της Δ. Γερμανίας, της Ιταλίας και των χωρών της Benelux υπέγραφαν τις Συνθήκες της Ρώμης, βάσει των οποίων δημιουργήθηκε η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα και η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας, κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί την ακριβή συνέχεια. Προέκταση της Συνθήκης των Παρισίων, η οποία είχε υπογραφεί από τις ίδιες χώρες στις 18 Απριλίου 1951 με την οποία ιδρυόταν η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ), οι Συνθήκες της Ρώμης καλούνταν να εφαρμοστούν επιτυχώς μέσα σε ένα τραγικό πολιτικό, κοινωνικό και ιστορικό πλαίσιο: από τη μία η Ευρώπη προσπαθούσε ακόμα, έντεκα χρόνια μετά τη λήξη του, να επουλώσει τις πληγές που της είχε αφήσει ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, με τις εκατόμβες των νεκρών, την ισοπέδωση των οικονομιών και την πλήρη διάλυση των κοινωνιών. Από την άλλη ο Ψυχρός Πόλεμος μεταξύ Η.Π.Α. και Ε.Σ.Σ.Δ. είχε ήδη ξεκινήσει, διαιρώντας εκ νέου την ευρωπαϊκή ήπειρο σε δύο μεγάλους συνασπισμούς με την ίδια τη Γερμανία να βρίσκεται και πάλι στο επίκεντρο, αυτή τη φορά μίας επώδυνης διχοτόμησης, αρχικά de facto και λίγο αργότερα de jure. Σήμερα, σχεδόν εξήντα χρόνια μετά, πόσο "ευρωπαϊκή" και πόσο "ενωμένη" είναι η ίδια η Ευρώπη;
Κατ' αρχάς, το σημερινό ευρωπαϊκό και παγκόσμιο πλαίσιο αναφοράς, δεν θυμίζει σε τίποτα το αντίστοιχο της δεκαετίας του '50. Στην Ευρώπη, η Σοβιετική αυτοκρατορία έχει πάψει να υφίσταται από το 1991, οι χώρες του Συμφώνου της Βαρσοβίας επιζητούν πλέον την ένταξή τους στην Ενωμένη Ευρώπη και το ΝΑΤΟ (και αρκετές έχουν ήδη προσχωρήσει), η Γερμανία είναι ξανά ενιαία από το 1990 και η Ε.Ο.Κ. των 6 έχει μετατραπεί σε Ευρωπαϊκή Ένωση των 28 μελών εκ των οποίων οι 18 μοιράζονται το νούμερο δύο παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα, το ευρώ. Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι Η.Π.Α. παραμένουν με διαφορά η πρώτη δύναμη παγκοσμίως ακολουθούμενες όμως από την Κίνα, σε ένα πολυπολικό σύστημα, όπου το διαδίκτυο και η παγκοσμιοποίηση έχουν αλλάξει πλήρως τους όρους της γνώσης, της εξέλιξης και της ασφάλειας. Παρ' όλα αυτά, κανένα από τα παραπάνω δεν μπορεί να θεωρηθεί καθοριστικής σημασίας για τη δομή, τη λειτουργία αλλά και το ίδιο το μέλλον της καρδιάς της Ε.Ε., της Ευρωζώνης, όσο η κρίση χρέους που σοβεί εδώ και 4 χρόνια στους κόλπους της. Κρίση, κατ' εξοχήν πολιτική, που ξεκίνησε με το σκάσιμο της διεθνούς χρηματοπιστωτικής φούσκας του 2007-2008 αλλά έφτασε στο σημερινό αδιέξοδο με ευθύνη των ίδιων των Ευρωπαίων.
Τα κράτη μέλη της Ε.Ε. ποτέ δεν θέλησαν να συζητήσουν ειλικρινά για το πλάνο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης ακόμη και μετά την υιοθέτηση του κοινού νομίσματος το 2002. Τα χαμηλότοκα υπέρογκα δάνεια που λάμβανε ο Νότος, με την εγγύηση της Γερμανίας φυσικά, για να μπορεί να καταναλώνει τα προϊόντα που του εξήγαγε η ίδια η Γερμανία, δημιούργησαν μία ευφορία όπου κάθε μακρόπνοος προβληματισμός θεωρούνταν πολυτέλεια. Όταν όμως το μοντέλο του φθηνού χρήματος κατέρρευσε με την πτώχευση της Lehman Brothers το 2008, η θεσμική ανεπάρκεια και η ατομικιστική προσέγγιση της ευρωπαϊκής ιδέας τόσο από τα κράτη του Νότου όσο και από εκείνα του Βορρά απέδειξαν ότι η Ε.Ε. ουσιαστικά δεν λειτουργούσε ούτε τόσο ευρωπαϊκά ούτε τόσο ενωτικά. Κι αυτό ελάχιστα έχει αλλάξει καθ' όλη τη διάρκεια της κρίσης χρέους.
Είναι χαρακτηριστικό ότι από τα θεσμικά όργανα που λειτουργούν στα πλαίσια της Ε.Ε. και επηρεάζουν καταλυτικά τις ζωές 500 εκατομμυρίων πολιτών, μόνο οι εκπρόσωποι του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου εκλέγονται άμεσα από όλους τους Ευρωπαίους πολίτες. Αν και κανείς δεν αμφιβάλλει για τη συμβολή του στο νομοθετικό έργο της Ένωσης, το γεγονός ότι άλλοι, εξίσου σημαντικοί, θεσμοί όπως ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (Χέρμαν Βαν Ρομπέι) ή η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διορίζονται και δεν εκλέγονται, δημιουργεί ένα έντονο αίσθημα αποξένωσης σε μεγάλα κομμάτια του πληθυσμού της Ένωσης το οποίο επιζητά άμεσες λύσεις σε θέματα όπως η τεράστια ανεργία των νέων και η αντιμετώπιση των μεταναστευτικών κυμάτων που συρρέουν καθημερινά στα θαλάσσια σύνορά της από τις χώρες του Μαγκρέμπ και της Μέσης Ανατολής. Ένα δε επίσης χαρακτηριστικό δείγμα της "στεγνής" και γραφειοκρατικής αντίληψης που διέπει τη λειτουργία της Ε.Ε. είναι ότι η ίδια η Ε.Κ.Τ. είναι επιφορτισμένη αποκλειστικά με τη διατήρηση της σταθερότητας των τιμών, σε αντίθεση με τις υπόλοιπες κεντρικές τράπεζες, όπως η αμερικανική FED ή η βρετανική B.o.E., που συμμετέχουν ενεργά στην επίλυση προβλημάτων της ευρύτερης οικονομίας, όπως η ανεργία. Έτσι, η θεσμική δυσλειτουργία της Ε.Ε. εκλαμβάνεται από τους πολίτες της ως ελιτισμός με αποτέλεσμα να κάνουν θραύση τα διάφορα ευρωσκεπτικιστικά, λαϊκιστικά ή και καθαρά αντιευρωπαϊκά κόμματα σε όλη την Ευρώπη. Δεν είναι τυχαίο ότι στις επικείμενες ευρωεκλογές υπολογίζεται ότι το 1/3 περίπου του νέου ευρωκοινοβουλίου θα αποτελείται από τέτοιου είδους πολιτικές δυνάμεις.
Δανειζόμενοι, εν προκειμένω, το ρητό ότι "η βία είναι η μαμή της Ιστορίας" δεν έχει υπάρξει άλλο γεγονός πιο βίαιο και καταλυτικό στην ιστορία της Ε.Ε. από την ίδια την κρίση χρέους των τελευταίων ετών. Με δεδομένο ότι στη σύγχρονη καταιγιστική πραγματικότητα οι λύσεις ενυπάρχουν στα μεγάλα σχήματα και όχι στους μοναχικούς καβαλάρηδες, η μόνη διέξοδος είναι η περαιτέρω ενίσχυση και δημοκρατική μεταρρύθμιση των ήδη υφισταμένων θεσμικών λειτουργιών της Ε.Ε. με: α) Την άμεση εκλογή τόσο του Προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου όσο και των αντιπροσώπων που αποστέλλει κάθε κράτος μέλος στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Φορείς που συνδιαμορφώνουν τις γενικές κατευθυντήριες γραμμές της Ένωσης και συμμετέχουν στην νομοθετική λειτουργία αυτής, επιβάλλεται να απολαμβάνουν άμεσης δημοκρατικής νομιμοποίησης. β) Την ενοποίηση του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος υπό μία ενιαία εποπτική αρχή. Δεν νοείται κοινό νόμισμα χωρίς ενιαίο τραπεζικό σύστημα. γ) Τη διεύρυνση του ρόλου της Ε.Κ.Τ. ώστε να μπορεί να λειτουργεί ως μία κανονική κεντρική τράπεζα προς όφελος του συνόλου της Ευρωζώνης κι όχι ως τοποτηρητής αντι-πληθωρισμού της Bundesbank. Ο νέος κεντρικός τραπεζίτης Mario Draghi, σε αντίθεση με τον προκάτοχό του, δείχνει να κατανοεί αυτήν την ανάγκη αλλά απαιτείται και η ανάλογη θεσμική κατοχύρωση.
Τα παραπάνω βήματα προφανώς και δεν είναι ικανά από μόνα τους να οδηγήσουν σε ένα μοντέλο ευρωπαϊκής ομοσπονδίας, αντίστοιχης των Η.Π.Α., που πιθανώς να μην έρθει και ποτέ. Είναι όμως απαραίτητα για την επιβίωση και την ευημερία της ίδιας της ευρωπαϊκής οικογένειας, στα χνάρια του οράματος του Robert Schuman για "μία de facto αλληλεγγύη" μεταξύ των μελών της, σε έναν κόσμο διαρκώς μεταβαλλόμενο. Η καταστρεπτική κρίση που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια είναι μία επώδυνη αλλά ταυτόχρονα μοναδική ευκαιρία για να διαμορφωθεί μια άλλη Ευρώπη, πολιτικά και οικονομικά θωρακισμένη, η οποία θα υπάρχει για τους πολίτες της και όχι για τους γραφειοκράτες των Βρυξελλών και της Φρανκφούρτης. Ας μην πάει χαμένη.
