Η επικίνδυνη ανασφάλεια του Ερντογάν
ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΣΤΕΛΙΟΥ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Πριν από λίγες μέρες και συγκεκριμένα στις 14 Μαρτίου, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έκλεισε 11 συναπτ...
http://www.thecolumnist.gr/2014/03/blog-post_6215.html
ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΣΤΕΛΙΟΥ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ
Πριν από λίγες μέρες και συγκεκριμένα στις 14 Μαρτίου, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έκλεισε 11 συναπτά έτη στην πρωθυπουργία της Τουρκίας. Η ενδεκαετία αυτή χαρακτηρίστηκε από βαθιές τομές σε πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο, αδιανόητες για την, προ του 2002, Τουρκία. Η αλματώδης οικονομική ανάπτυξη, η σύλληψη κορυφαίων στελεχών της στρατιωτικής και κρατικής γραφειοκρατίας, γνωστής και ως "βαθέος κράτους" κι ο εξαιρετικά ενισχυμένος περιφερειακός ρόλος της χώρας, είναι ενδεικτικές των αλλαγών αυτών. Αλλαγών που δεν θα είχαν συμβεί ποτέ αν ο Ερντογάν δεν είχε επενδύσει την πολιτική του πορεία σε δύο πολύ σημαντικούς παράγοντες: στην δυναμική οικονομική ελίτ που αναδείχθηκε στην μετά Δ.Ν.Τ. εποχή και το βαθιά συντηρητικό θρησκευτικό ακροατήριο της τουρκικής ενδοχώρας. Πώς όμως ένας από τους ισχυρότερους ηγέτες στην σύγχρονη ιστορία της Τουρκίας έχει στριμωχθεί "στα σχοινιά" το τελευταίο διάστημα;
Είναι γεγονός ότι μέχρι το 2009, η Τουρκία είχε επιλέξει συνειδητά το δρόμο των μεταρρυθμίσεων στα πλαίσια της προοπτικής της ένταξής της στην Ε.Ε. Όταν όμως, με αφορμή την άρνησή της να ανοίξει τα λιμάνια της στα κυπριακά πλοία το 2009, οι Ευρωπαίοι πάγωσαν τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις με τη χώρα, τα πάντα άλλαξαν. Η κυβέρνηση Ερντογάν στηριζόμενη στην ισχυρή αυτοπεποίθηση που της έδινε α) η αναβάθμιση του οικονομικού status της χώρας (μέλος των G-20), β) η σύλληψη και καταδίκη κορυφαίων στρατιωτικών και άλλων κρατικών αξιωματούχων στις υποθέσεις "Βαριοπούλα" και "Εργκένεκον" και γ) η ανυπαρξία στιβαρής αντιπολίτευσης, άρχισε να ξεδιπλώνει την πραγματική της ατζέντα τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό.
Στο εσωτερικό, η επιδίωξη της κυβέρνησης να παρέμβει χωρίς περιστροφές στην ιδιωτική ζωή των πολιτών, όπως με την προσπάθεια παρεμπόδισης των αμβλώσεων, την άρνηση επέκτασης των δικαιωμάτων των ομοφυλοφίλων και την ψήφιση νόμου περί απαγόρευσης πώλησης αλκοόλ μεταξύ 10 το βράδυ κι 6 το πρωί, ερμηνεύθηκε ως επιχείρηση ισλαμοποίησης της κοινωνίας προκαλώντας πλήθος αντιδράσεων.
Παράλληλα, η πρόθεση της κυβέρνησης να αναθέσει σε συγκεκριμένη κατασκευαστική εταιρεία να χτίσει στο πάρκο Γκεζί της Κωνσταντινούπολης ένα τεράστιο εμπορικό κέντρο ή εναλλακτικά ένα μουσείο, καταστρέφοντας έναν σημαντικό πνεύμονα πρασίνου στην τουρκική μεγαλούπολη, πυροδότησε σφοδρότατες αντιδράσεις από κεμαλικούς, ακτιβιστές οικολόγους και νέους. Η αστυνομία με τη σειρά της ανταπάντησε με πρωτοφανή αγριότητα, μία κίνηση που προκάλεσε την επέκταση των διαδηλώσεων σε κάθε μεγάλη πόλη της τουρκικής επικράτειας με τελικό απολογισμό 11 νεκρούς και περίπου, 8.000 τραυματίες. Ο Ερντογάν χαρακτήρισε "τρομοκράτες" τους διαδηλωτές και δήλωσε ότι "ξένες δυνάμεις" αλλά και "κάποιοι άνθρωποι που βρίσκονται στο εξωτερικό" υποκίνησαν τις διαδηλώσεις. Προφανώς, τα βέλη του στρέφονταν εναντίον τόσο των ΗΠΑ όσο και του αυτοεξόριστου στην Πενσυλβάνια, Φατουλάχ Γκιουλέν, ηγέτη του θρησκευτικού "Κινήματος Γκιουλέν", πρώην μέντορα του Πρωθυπουργού και πρώην ιμάμη, με τεράστια επιρροή στην εκπαίδευση και τον κρατικό μηχανισμό της Τουρκίας.
Στην εξωτερική πολιτική, η πρώτη μεγάλη αλλαγή που επέφερε η διακυβέρνηση Ερντογάν ήταν η προσπάθειά της να εμφανιστεί ως προστάτιδα δύναμη των μουσουλμανικών πληθυσμών κι η ανοιχτή σύγκρουση με το Ισραήλ. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η θεατρική αποχώρηση του Τούρκου Πρωθυπουργού από το Οικονομικό Φόρουμ του Νταβός, τον Ιανουάριο του 2009, καταγγέλοντας, ενώπιων του Προέδρου Πέρες, ότι το Ισραήλ "σκοτώνει αθώους" στη Γάζα. Το γεγονός, όμως, που αποτέλεσε τη θρυαλλίδα των εξελίξεων στις σχέσεις μεταξύ των, επί δεκαετίες, παραδοσιακών συμμάχων (η Τουρκία ήταν η πρώτη χώρα με πλειοψηφούντα μουσουλμανικό πληθυσμό που αναγνώρισε το κράτος του Ισραήλ το 1949) ήταν η επέμβαση του ισραηλινού πολεμικού ναυτικού στο πλοίο του Στολίσκου της Ελευθερίας "Μαβί Μαρμαρά" στις 31 Μαίου 2010. Η επέμβαση αυτή είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο 9 Τούρκων ακτιβιστών, μεταξύ των οποίων κι ενός Τουρκοαμερικανού και διαφοροποίησε πολλές ισορροπίες στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, αν αναλογιστούμε και τη δυναμική προσέγγιση Ελλάδας-Ισραήλ τα τελευταία χρόνια. Εξάλλου, παρά τη συγνώμη του Πρωθυπουργού Νετανιάχου στον Τούρκο ομόλογό του τον Μάρτιο του 2013 και την υπόσχεσή του για αποζημιώσεις, οι σχέσεις των δύο κρατών δεν έχουν επανέλθει στο status quo ante.
Το άλλο μεγάλο μέτωπο που άνοιξε ο Ερντογάν, ήταν στις σχέσεις της Τουρκίας με τις ΗΠΑ. Μία σειρά από ενέργειες όπως η επιλογή του να αγνοήσει δημόσια, στα πλαίσια επίσημης επίσκεψής του στο Λευκό Οίκο τον Μάιο του 2013, προηγούμενη προτροπή του Αμερικανού ΥΠΕΞ Τζον Κέρυ να αποφύγει ενδεχόμενη επίσκεψή του στη Γάζα (η επίσκεψη τελικά δεν πραγματοποιήθηκε), η συνάντησή του με τον ηγέτη της Χαμάς Χαλίντ Μεσάλ τον περασμένο Οκτώβριο στην Άγκυρα και η επίσκεψή του στην Τεχεράνη τον περασμένο Ιανουάριο, σίγουρα δεν εκτιμήθηκαν ιδιαιτέρως από την Αμερική.
Εκείνο όμως που αποτέλεσε ανοιχτή πρόκληση, ήταν οι δημόσιες τοποθετήσεις του Ερντογάν ότι πίσω από τις συλλήψεις γόνων κυβερνητικών αξιωματούχων για ξέπλυμα χρήματος τον περασμένο Δεκέμβριο αλλά και τις δημοσιοποιημένες συνομιλίες που εμπλέκουν τον ίδιο και το γιο του Μπιλάλ σε σκάνδαλο διαφθοράς, βρίσκονται οι Ηνωμένες Πολιτείες. Η, δε, απειλή του να εκδιώξει από τη χώρα τον Αμερικανό Πρέσβη, όπως αυτή εκφράστηκε σε προεκλογική συγκέντρωση στη Σαμψούντα τον περασμένο Δεκέμβριο, δεν ήταν τυχαία. Τυχαία όμως δεν ήταν ούτε και η απάντηση των Αμερικανών η οποία, ήρθε δια στόματος Τζον Κέρυ μετά την συνάντησή του με τον Τούρκο ΥΠΕΞ Αχμέντ Νταβούτογλου στην κατοικία του Αμερικανού Πρέσβη στο Παρίσι τον περασμένο Ιανουάριο, στα πλαίσια της συνάντησης των "Φίλων της Συρίας". Εκεί ο επικεφαλής της αμερικανικής διπλωματίας δήλωσε ότι "ο Υπουργός Εξωτερικών κατάλαβε ότι οι ΗΠΑ δεν έχουν απολύτως κανένα ενδιαφέρον να εμπλακούν στην εσωτερική πολιτική, στην εκλογική διαδικασία στην Τουρκία. Και δεν το κάνουν". Η επισήμανση αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία καθώς όχι μόνο είναι ασυνήθιστη από μόνη της αλλά έγινε και ενώπιων του Τούρκου ΥΠΕΞ ο οποίος, κουνούσε το κεφάλι αμήχανα.
Όπως γίνεται αντιληπτό από όλα τα παραπάνω, οι τελευταίες εξελίξεις στη γείτονα με τις συλλήψεις, τη δημοσιοποίηση συνομιλιών ακόμη και του ίδιου του Πρωθυπουργού και τις ογκώδεις διαδηλώσεις, μόνο έκπληξη δεν προκαλούν. Είναι αποτέλεσμα της απύθμενης υπεροψίας και της αυτοκρατορικής ψευδαίσθησης με τις οποίες ο Πρωθυπουργός Ερντογάν προσεγγίζει σοβαρά θέματα τόσο εσωτερικής πολιτικής όσο και διεθνών σχέσεων. Αν και η πολιτική κυριαρχία του στο εσωτερικό σκηνικό δεν μπορεί να αμφισβητηθεί σοβαρά προς το παρόν, εντούτοις, η καταφυγή του σε θεωρίες συνομωσίας από ξένα κέντρα, η δαιμονοποίηση της διαφορετικής άποψης κι η ιρανοποίηση της επικοινωνίας με την πρόσφατη απαγόρευση της πρόσβασης των πολιτών στο twitter και το youtube, καταδεικνύουν, για πρώτη φορά στα χρονικά, ένα βαθύ αίσθημα ανασφάλειας εκ μέρους του. Μία ανασφάλεια που στην άκρη του τούνελ επιφυλάσσει μοιραίες εξελίξεις τόσο για την ίδια Τουρκία, όσο και για την εν γένει περιοχή.
