Θρησκεία και γεωπολιτική: η Θεολογική Σχολή της Χάλκης
ΓΡΑΦΕΙ Ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΤΕΛΙΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Πολλές φορές τον τελευταίο καιρό και με την πάροδο του χρόνου όλο και πιο συχνά, ένα από τ...
http://www.thecolumnist.gr/2014/04/blog-post_27.html
ΓΡΑΦΕΙ Ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΤΕΛΙΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ
Πολλές φορές τον τελευταίο καιρό και με την πάροδο του χρόνου όλο και πιο συχνά, ένα από τα βασικά ζητήματα που έχει απασχολήσει την ελληνική και όχι μόνο, ειδησεογραφία, είναι η επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης.
Όλες οι ελληνικές κυβερνήσεις των τελευταίων δύο δεκαετιών με τη δυναμική διαχρονική συμπαράσταση πρωτίστως της αμερικανικής διπλωματίας, έχουν θέσει το ζήτημα στην Άγκυρα. Από την πλευρά της η Άγκυρα, άλλοτε προφασιζόμενη έναν νόμο του 1971 περί απαγόρευσης λειτουργίας ιδιωτικών πανεπιστημίων κι άλλοτε ζητώντας ανταλλάγματα όπως η εκλογή του Μουφτή της μουσουλμανικής μειονότητας της Δ. Θράκης, συνεχίζει να αποφεύγει κινήσεις προς αυτήν την κατεύθυνση, εντάσσοντας παράλληλα το ζήτημα στα πλαίσια των ελληνοτουρκικών σχέσεων κι όχι των θρησκευτικών ελευθεριών και των δικαιωμάτων του ανθρώπου.
Παρ' όλα αυτά θα ήταν αφελές να πιστέψει κάποιος ότι η ένταση των διεθνών αλλά και των ελληνικών ακόμη πιέσεων που δέχεται η Τουρκία να επιτρέψει την απρόσκοπτη επαναλειτουργία της Σχολής, είναι ζήτημα μόνο θρησκευτικών ελευθεριών. Το ζήτημα είναι βαθιά πολιτικό και σχετίζεται ευθέως με τον γεωπολιτικό ρόλο του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Πριν λοιπόν αναλυθεί η συγκεκριμένη διάσταση του Πατριαρχείου ας ληφθεί υπόψη το εξής: η Σχολή της Χάλκης είναι η κύρια θεολογική σχολή του Πατριαρχείου, από την οποία έχουν αποφοιτήσει πολλοί Πατριάρχες αλλά και άλλες σημαίνουσες μορφές της παγκόσμιας Ορθοδοξίας. Πρακτικά, λοιπόν, μιλώντας η επαναλειτουργία της Σχολής είναι άμεσα συνυφασμένη με τη συνέχιση της στελέχωσης κι επομένως, της λειτουργίας του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Ο βασικός λόγος για τον οποίον τόσο οι ΗΠΑ όσο και η ΕΕ στηρίζουν την επαναλειτουργία της Σχολής κι επομένως την συνέχεια του Οικουμενικού Πατριαρχείου, δεν είναι άλλος από την αποτροπή της πρωτοκαθεδρίας του Πατριαρχείου Μόσχας κι επομένως της ρωσικής διπλωματίας στην παγκόσμια ορθόδοξη κοινότητα. Η πολιτική αυτή εγκαινιάστηκε επί προεδρίας Χάρρυ Τρούμαν, όταν τον Ιανουάριο του 1949 ο τότε Πρόεδρος των ΗΠΑ, σε μία κίνηση με έντονο συμβολισμό, διέθεσε το αεροσκάφος του στον νεοεκλεγέντα Οικουμενικό Πατριάρχη Αθηναγόρα, προκειμένου να μεταβεί στην Κωνσταντινούπολη για την ανάληψη των καθηκόντων του.
Στη σύγχρονη πραγματικότητα, τα τελευταία 17 χρόνια παρατηρείται μία εντατική προσπάθεια ενίσχυσης του κύρους του Οικουμενικού Πατριαρχείου εκ μέρους της Δύσης με αλλεπάλληλες επισκέψεις και δηλώσεις υψηλόβαθμων αξιωματούχων στο Φανάρι. Χαρακτηριστική ήταν η επίσκεψη του Αμερικανού Προέδρου Κλίντον στην Τουρκία στις 16 Νοεμβρίου 1999 οπότε και ζήτησε από τον τότε Τούρκο Πρόεδρο Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ την επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής. Ακολούθησε πλήθος ψηφισμάτων του αμερικανικού Κονγκρέσου υπέρ του ανοίγματός της από τη δεκαετία του 2000 μέχρι και σήμερα, όπως και πολλές συναντήσεις του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου με ξένους ηγέτες.
Ειδικά, όμως, τα τελευταία χρόνια οι επισκέψεις στο Φανάρι και οι δηλώσεις στήριξης έχουν πυκνώσει εντυπωσιακά. Σε αυτές περιλαμβάνονται η Γερμανίδα Καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ στις 6 Οκτωβρίου του 2006, ο πρώην Αμερικανός Αντιπρόεδρος και πρώην υποψήφιος Πρόεδρος Αλ Γκορ στις 12 Ιουνίου 2007, ο οποίος εξήρε το έργο του "πράσινου Πατριάρχη", όπως χαρακτηριστικά δήλωσε, αλλά και ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζ.Μ.Μπαρόζο στις 11 Απριλίου 2008.
Στα πλαίσια αυτής της στρατηγικής ξεχωριστή πολιτική σημασία αποκτούν οι συναντήσεις του Οικουμενικού Πατριάρχη με τον Αμερικανό Πρόεδρο Μπαράκ Ομπάμα και την τότε Υπουργό Εξωτερικών Χίλαρι Κλίντον στο Λευκό Οίκο και το Στέιτ Ντιπάρτμεντ αντίστοιχα τον Νοέμβριο του 2009. Στο ίδιο κλίμα εντάσσονται και οι επισκέψεις στο Πατριαρχείο του Αντιπροέδρου Τζο Μπάιντεν (3/12/2011), της Χ. Κλίντον (16/7/2011) και του τωρινού Αμερικανού Υπουργού Εξωτερικών Τζον Κέρι στις 21 Απριλίου του 2013 στα πλαίσια της επίσημης επίσκεψής του στην Τουρκία. Όλοι, ανεξαιρέτως, έκαναν δηλώσεις στήριξης τόσο του Οικουμενικού Πατριάρχη όσο και της υπόθεσης της Σχολής. Η δε επίσκεψη Βαρθολομαίου στη Λετονία το Σεπτέμβριο του περασμένου έτους ακολούθησε την επίσκεψη του Πατριάρχη Μόσχας Κυρίλλου λίγους μήνες νωρίτερα στο Ταλίν, η οποία είχε ως στόχο την αμφισβήτηση της εκκλησιαστικής εξουσίας του Φαναρίου επί της Εκκλησίας της Εσθονίας. Στόχο που δεν επετεύχθη, σύμφωνα με τους αναλυτές.
Εκτός όμως από τις ενέργειες του αμερικανικού και ευρωπαϊκού πολιτικού κατεστημένου, η στήριξη του ρόλου του Οικουμενικού Πατριάρχη είναι έντονη και από Μ.Μ.Ε. με πολύ σημαντική απήχηση τόσο στην αμερικανική όσο και στην παγκόσμια κοινή γνώμη. Οι συνεντεύξεις Βαρθολομαίου στις εκπομπές "World’s Untold Stories" (CNN, Aύγουστος 2010) και "60 Minutes" (CBS, Δεκέμβριος 2009) όπως και η συνέντευξή του στην εκπομπή του γνωστού δημοσιογράφου Charlie Rose (PBS, Νοέμβριος 2009), είναι ενδεικτικές.
Η δεύτερη σημαντική παράμετρος του πολιτικού ρόλου του Οικουμενικού Θρόνου έχει άμεση σχέση με τα ελληνικά συμφέροντα στις ΗΠΑ. Όπως είναι γνωστό, ο εκάστοτε Αρχιεπίσκοπος Βορείου και Νοτίου Αμερικής, που αποτελεί βασικό παράγοντα του ελληνικού λόμπι και της ομογένειας γενικότερα, εκλέγεται από την Πατριαρχική Σύνοδο. Συνεπώς, η επιλογή της Συνόδου μπορεί να επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό την πορεία και τα συμφέροντα όχι μόνο των εκεί ελληνικών κοινοτήτων αλλά και της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής.
Για να γίνει αυτό κατανοητό, αρκούν δύο πολύ χαρακτηριστικά παραδείγματα. Το πρώτο είναι η εκλογή του Αρχιεπισκόπου Ιακώβου το 1958 όταν, σε αντίθεση με τις επιθυμίες του παραδοσιακού μηχανισμού του Φαναρίου που στήριζε άλλον υποψήφιο, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας επέλεξε τον τότε Επίσκοπο Μελίτης και μόνιμο Αντιπρόσωπο του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην έδρα του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών, Ιάκωβο ο οποίος, διακρινόμενος από σπάνιο πολιτικό αισθητήριο, προσέφερε εξαιρετικό έργο τόσο στην ομογένεια όσο και στην Ελλάδα, στα επόμενα 38 χρόνια που διετέλεσε Αρχιεπίσκοπος. Δεν μπορεί να ειπωθεί το ίδιο όμως και για την επιλογή του Πατριάρχη Βαρθολομαίου ως προς τον διάδοχο του Ιακώβου, Σπυρίδωνα, ο οποίος, ύστερα από 3 χρόνια μιας βαθιά προβληματικής σχέσης του με το σύνολο της ομογένειας, οδηγήθηκε σε παραίτηση το 1999.
Μία άλλη πτυχή της γεωπολιτικής διάστασης του Οικουμενικού Πατριαρχείου κι επομένως της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, είναι η σημασία της ύπαρξής του για τα υπόλοιπα Πατριαρχεία σε Αλεξάνδρεια, Αντιόχεια και Ιεροσόλυμα. Μία ενδεχόμενη κατάργηση ή ακόμη και μετακίνηση στον ελλαδικό χώρο του πρώτου τη τάξει ορθόδοξου Πατριαρχείου, όπως πολλοί ιστορικά ανίδεοι και πολιτικά κοντόφθαλμοι ελλαδικοί κύκλοι υποστηρίζουν, θα αποτελούσε τον πρόδρομο του πλήρους αφελληνισμού της ηγεσίας και των υπολοίπων Πατριαρχείων. Έτσι σε μία πολύ ευαίσθητη περιοχή όπως η Μέση Ανατολή και η Βόρεια Αφρική, όπου καλλιεργείται, μέσω των Πατριαρχείων, η πολιτισμική και διπλωματική αλληλεπίδραση μεταξύ του ελληνικού και του αραβόφωνου χριστιανισμού, η προοπτική αποκοπής της όποιας επιρροής και παρουσίας του ελληνικού στοιχείου στις περιοχές αυτές, φαντάζει ζημιογόνος τόσο για την ελληνική εξωτερική πολιτική όσο και για την εικόνα της Ελλάδας στον αραβικό κόσμο, γενικότερα.
Όπως γίνεται αντιληπτό από όλα τα παραπάνω η επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης δεν είναι απλώς και μόνο άλλο ένα εκκλησιαστικό ζήτημα ούτε άλλο ένα θέμα στην ατζέντα των ελληνοτουρκικών διαφορών. Αντιθέτως, είναι μία υπόθεση με βαθιά γεωστρατηγική σημασία που οι προεκτάσεις της ξεπερνούν κατά πολύ τόσο τη θρησκευτική όσο και τη πολιτική διάστασή της στα πλαίσια του τουρκικού κράτους. Η επιστροφή στην κατοχή της Χάλκης 190 στρεμμάτων γης, που αποφασίστηκε τον Ιανουάριο του 2013 από το Συμβούλιο της Γενικής Διεύθυνσης Βακουφίων, είναι ένα πολύ σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση της επαναλειτουργίας της Σχολής. Μένουν όμως να γίνουν αρκετά ακόμα.
