Εκατό χρόνια από τη "γενοκτονία" των Αρμενίων

 ΓΡΑΦΕΙ Ο ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΡΑΒΙΑΣ 

Η αναφορά του Πάπα Φραγκίσκου την περασμένη Κυριακή στη Ρώμη σχετιζόμενη με τη γενοκτονία των Αρμενίων η οποία συνέβη ακριβώς πριν από 100 χρόνια, σαν σήμερα 24 Απριλίου, "σήκωσε" πολλή κουβέντα αλλά και αντιδράσεις (προερχόμενες κυρίως από τη μεριά της Τουρκίας). Οι διαφωνίες που επικρατούν γενικότερα σχετικά με την ιστορική ακρίβεια (ή ανακρίβεια για κάποιους) δεν αποκλείεται να ενταθούν, καθώς σήμερα στο Ερεβάν, την πρωτεύουσα της Αρμενίας, θα τιμηθεί κανονικά και με κάθε επισημότητα αυτή η "μαύρη" επέτειος.

Ο όρος "γενοκτονία" (genocide) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον πολωνοεβραϊκής καταγωγής δικηγόρο Ραφαέλ Λέμκιν το 1944, με τον οποίο αναφερόταν ουσιαστικά στη στοχευμένη θανάτωση ή εκδίωξη μιας ομάδας με συγκεκριμένη φυλετική (ή ενίοτε θρησκευτική) ταυτότητα. Και παρότι ο Λέμκιν ήθελε τότε να αναφερθεί στα μαζικά "πογκρόμ" των Ναζί κατά των Εβραίων, ο εν λόγω όρος σίγουρα μπορεί να χαρακτηρίσει τις διώξεις που έζησαν όλοι οι χριστιανικοί πληθυσμοί της οθωμανικής αυτοκρατορίας στις αρχές του 20ου αιώνα (του λεγόμενου "αιώνα των μεγάλων εθνικισμών"). Σε αυτούς φυσικά περιλαμβάνονταν εκτός των Αρμενίων -και της "ειδικής" αναφοράς λόγω της ημέρας- και οι Έλληνες και οι Ασσύριοι. Όλοι αυτοί, οι πολίτες β' κατηγορίας, που αποτελούσαν τα "εξιλαστήρια" θύματα της προπαγάνδας των Οθωμανών, σε μία περίοδο όπου η αυτοκρατορία παρήκμαζε και παράλληλα το εθνικιστικό κίνημα των "Νεότουρκων" ξεπρόβαλε.

Σφαγές των Αρμενίων βέβαια εντοπίζονται ήδη από την περίοδο 1884-1886, επί Αμπντούλ Χαμίτ τον Β', οργανωμένες και συντονισμένες ωστόσο, για την επίτευξη της φυγής τους από τα οθωμανικά εδάφη, άρχιζαν το 1915, κατόπιν σχεδιασμού του Ταλάτ Πασά. Η εθνική συσπείρωση των Οθωμανών απαιτούσε και ακραία αντιμετώπιση κατά των "αλλόθρησκων". Μαζικές απελάσεις, κάψιμο ολόκληρων αρμενικών συνοικιών και "πορείες θανάτου" μέσα στην έρημο όπου οι άνθρωποι λύγιζαν από την πείνα, τις αρρώστιες και συχνά - πυκνά τις επιθέσεις στρατιωτικών ή και ληστών. Υπολογίζεται ότι περίπου 1,5 εκατομμύριο Αρμένιοι έχασαν τη ζωή τους από την αναγκαστική φυγή ή τις εχθροπραξίες των Οθωμανών, ενώ αρκετοί -γύρω στις 600.000- επέζησαν και βρήκαν καταφύγιο ως πρόσφυγες σε Ρωσία και ΗΠΑ.

Ο εναπομείνας αρμενικός πληθυσμός στην Τουρκία από το 1915 και για τα επόμενα χρόνια δεν ξεπερνούσε τις 40.000 με 50.000. Ιστορικό σκηνικό αρκετά παρόμοιο με των συμπατριωτών μας μετά τα γεγονότα του Πόντου και της Σμύρνης. Από τη μεριά της, βέβαια, η Τουρκία και η τουρκική κυβέρνηση έχουν κατά καιρούς αμφισβητήσει (και αμφισβητούν ακόμα) την έκταση των γεγονότων, υποβιβάζοντας τον αριθμό των νεκρών Αρμενίων, αλλά και χωρίς να αποδέχονται τον όρο "γενοκτονία". Πριν από κάποια χρόνια, η κίνηση του Προέδρου Ταγίπ Ερντογάν να εκφράσει τα συλλυπητήριά του στους απογόνους των Αρμενίων που σκοτώθηκαν στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο έκανε πολλούς να πιστέψουν πως ήταν μια καλή αρχή για την αναγνώριση και επίσημα της γενοκτονίας.

Αντικειμενικά μιλώντας όμως δεν ξέρω αν κάτι τέτοιο θα πρέπει να θεωρείται από εξαιρετικά δύσκολο έως και απίθανο. Η μουσουλμανική κουλτούρα και τα στερεότυπα των Κεμαλιστών ακόμα καλά κρατούν χωρίς να λογίζουμε τις όποιες πιθανές ποινικές διώξεις. Έχοντας να αντιμετωπίσει μέσα σε όλα και το πρόβλημα του ISIS και του ισλαμικού φονταμενταλισμού που εξαπλώνεται, η Ευρώπη δεν είναι σε θέση να "κάψει" το χαρτί της Τουρκίας (η οποία, μην ξεχνάμε, παραμένει ακόμα υποψήφια χώρα ως προς την ένταξη της στην ΕΕ). Συνολικά 21 χώρες στον κόσμο, μία εξ αυτών η Ελλάδα, αναγνωρίζουν την αρμενική γενοκτονία.

Αν και το ποτάμι της ιστορίας δεν γυρίζει πίσω και δεν "ξεγράφει" αυτό που ήδη έχει συμβεί, οφείλουμε έναν ύστατο φόρο τιμής στα θύματα της κάθε γενοκτονίας και κάθε είδους φρικαλεότητας. Είναι άλλωστε το μόνο που μπορούμε να κάνουμε ως άνθρωποι ως ένδειξη σεβασμού στην ιστορία μας.

Χρήστος Γραβιάς