Η διαχρονική αξία της μόρφωσης

 ΓΡΑΦΕΙ Ο ΠΕΤΡΟΣ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ 

Μια από τις κοινωνικές υποχρεώσεις του ατόμου είναι η μόρφωση. Είναι ο ανώτερος σκοπός κάθε λογικού και σωστά τοποθετημένου ατόμου απέναντι στον εαυτό του αλλά και την ίδια τη ζωή. Τα άμορφα στοιχεία που συνθέτουν τον εσωτερικό του κόσμο μορφοποιούνται και αποκτούν αξία, κάνοντας το άτομο σωστό και ολοκληρωμένο, χρήσιμο κοινωνικά. Μορφωμένος είναι αυτός που έμαθε να σκέφτεται, να ερευνά, να αναζητά την αλήθεια, ο στοχαστής, ο λογικός που έχει πνευματικές ανησυχίες και ενδιαφέροντα και συμμετέχει στην πολιτιστική διαδικασία. Ποια είναι όμως η αξία της μόρφωσης για τον άνθρωπο;

Η πνευματική καλλιέργεια είναι απαραίτητη για τον άνθρωπο όσο η τροφή για τη συντήρηση του σώματος. Η αξία της είναι αναγνωρισμένη από την αρχαιότητα. Οι φιλόσοφοι και οι ρήτορες μιλούσαν για την τέλεια ανάπτυξη σώματος και πνεύματος. Η δίψα για μόρφωση ταλαιπώρησε ολόκληρες γενιές που πέρασαν και χάθηκαν χωρίς να απολαύσουν τα αγαθά της. Αμέτρητοι άνθρωποι έζησαν στο σκοτάδι της άγνοιας και της αμάθειας. 

Πέρα όμως από την ηθική και πνευματική προσφορά, η μόρφωση βοηθάει το άτομο και στον επαγγελματικό τομέα. Οι οικονομικές και επαγγελματικές δυσκολίες οφείλονται, πολλές φορές, σε άγνοια, φόβο, δειλία, αμάθεια. Ο καλλιεργημένος άνθρωπος έχει περισσότερες δυνατότητες να πετύχει επαγγελματικά και να αντιμετωπίσει τις οικονομικές στενοχώριες. Βρίσκει διέξοδο όταν όλα φαίνονται ότι οδηγούν στο αδιέξοδο. Η μόρφωση είναι απαραίτητη για την άσκηση οποιουδήποτε επαγγέλματος. Κάθε εργαζόμενος πρέπει να έχει συναίσθηση του τι προσφέρει στην κοινωνία και πώς να το προσφέρει. Να αντιλαμβάνεται ότι η σωστή παραγωγή και η σωστή πνευματική δουλειά προάγει το σύνολο αλλά και τον ίδιο. Ο καλλιεργημένος άνθρωπος αποδίδει περισσότερο και το σπουδαιότερο, εργάζεται πιο ευσυνείδητα και πιο υπεύθυνα.

Ωστόσο θα πρέπει να τονίσουμε ότι υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο μορφωμένο και τον πολυμαθή, το γραμματισμένο και τον καλλιεργημένο. Γνώση και μόρφωση δεν είναι το ίδιο. Η σύγχρονη τεχνολογική εξέλιξη δημιούργησε τύπους πολυμαθείς, με χιλιάδες γνώσεις ειδικές, επιστήμονες και επαγγελματίες πετυχημένους, που παρ' όλα αυτά δεν είναι πολύπλευρες προσωπικότητες. Εκείνος που τελείωσε το σχολείο, που πήρε ένα πτυχίο κάποιας ανώτατης σχολής δεν είναι απαραίτητα και μορφωμένος. Η χρησιμοθηρία των γνώσεων, η απόλυτη επαγγελματική ειδίκευση μπορεί να προάγουν την υλική ευημερία και την επιστήμη αλλά κάνουν ατροφικό τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου. Έχουν καταφέρει να κάνουν τον άνθρωπο ρομπότ, χωρίς σκέψη, χωρίς βούληση, χωρίς συναίσθημα. Όσα μαθαίνει δεν έχουν καμία επίδραση στην ψυχοσύνθεσή του, στο χαρακτήρα του, στο πνεύμα του.

Η μόρφωση, λοιπόν, είναι απαραίτητη για κάθε άνθρωπο και αξίζει να αφιερώνει μέρος της αγωγής και της παιδείας στην επίτευξη του σκοπού αυτού. Η πολιτεία πρέπει να αποβλέπει στη δημιουργία καλλιεργημένων ατόμων γιατί μόνο με τέτοιο έμψυχο υλικό μπορεί να λειτουργεί και να αναπτύσσεται σύμφωνα με τις απαιτήσεις της κάθε εποχής. Όπου η μόρφωση παραλείπεται, η στάθμη του πολιτισμού είναι χαμηλή. Η τέχνη, η επιστήμη, ο πολιτισμός μένουν πίσω. Το άτομο βρίσκεται ακόμη σε ημιάγρια κατάσταση, τα πάθη και τα ένστικτά του κυριαρχούν, η συμπεριφορά του είναι προκλητική και αδιάφορη, οι πράξεις του άσκοπες και ανεξέλεγκτες. Ο εγωισμός, η επίδειξη, η καταπάτηση των δικαιωμάτων του άλλου, η εγκληματικότητα, η βία, η αναρχία, η αδικία, είναι αναπτυγμένα σε μεγάλο βαθμό. Κάθε τομέας του πολιτισμού και της ζωής υστερεί, γιατί οι άνθρωποι είναι ακαλλιέργητοι και δεν προσπαθούν να βελτιώσουν τους εαυτούς τους για να βελτιωθεί και η ζωή τους.

Χρέος, λοιπόν, της πολιτείας, αλλά και κάθε ανθρώπου, είναι η μόρφωση, η καλλιέργεια του πνεύματος και της ψυχής. Αν φιλοδοξούμε να δημιουργήσουμε έναν καλύτερο κόσμο πρέπει να αγωνιστούμε για περισσότερη μόρφωση, για περισσότερη πνευματική καλλιέργεια. Δεν αρκεί η άνετη υλική διαβίωση, τα άφθονα υλικά αγαθά για να θεωρηθούμε μορφωμένοι. Αν ο στοχασμός, η λογική, η παρατήρηση, η φαντασία, η κρίση δε λειτουργούν, λόγος για μόρφωση δε μπορεί να γίνει. Η ανάγκη για ολοκλήρωση του ανθρώπου πρέπει να γίνει συνείδηση σε όλους μας.

Πέτρος Παπανικολάου