Η Ευρώπη και η υπαρξιακή πρόκληση της ακροδεξιάς

ΓΡΑΦΕΙ Ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΤΕΛΙΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ

Σε μία πολυεπίπεδη πρόκληση ολκής για τις ευρωπαϊκές κοινωνίες έχει μετατραπεί το ζήτημα της διαρκώς αυξανόμενης επιρροής των ακροδεξιών δυνάμεων και πρακτικών στη Γηραιά Ήπειρο, η οποία προσέλαβε ενδημικές διαστάσεις ιδίως μετά την επικράτηση Τραμπ στις ΗΠΑ. Σχεδόν όπου κι αν ρίξει κανείς το βλέμμα του ανά την Ευρώπη η ακροδεξιά είτε κυβερνά, είτε συγκυβερνά είτε αποτελεί βασικό παράγοντα διαμόρφωσης της ατζέντας: στη γειτονική Ιταλία ο Σαλβίνι, αναπληρωτής πρωθυπουργός και υπουργός Εσωτερικών χαρακτηρίζει ως "παράπλευρες απώλειες" τους μετανάστες που πνίγονται στη Μεσόγειο συνεπεία της εφαρμογής της πολιτικής του, στη Γαλλία η Λε Πεν βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από τον πρόεδρο Μακρόν σύμφωνα με δημοσκόπηση του Ινστιτούτου Ifop (21% έναντι 21,5 %) ενώ στη Γερμανία παρά τα αιματηρά επεισόδια που έλαβαν χώρα στη Σαξονία στις αρχές του μήνα, το AfD βρίσκεται στη δεύτερη θέση με 18%, σύμφωνα με δημοσκόπηση του δημόσιου δικτύου ARD. 

Ακόμη και στην φαινομενικά ήρεμη και ευημερούσα Σουηδία οι ακροδεξιοί του SD αναδείχθηκαν σε τρίτο κόμμα στις πρόσφατες εκλογές με ρυθμιστικό μάλιστα ρόλο στο εγχώριο πολιτικό σύστημα, όπως σταθερά τρίτη δημοσκοπικά είναι και η Χρυσή Αυγή στην Ελλάδα. Φυσικά, εμβληματική μορφή του χώρου παραμένει ο Ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Ορμπαν ο οποίος, με τη διαφθορά στην οποία έχει βουτήξει την ουγγρική κοινωνία, τη συστηματική παραβίαση του κράτους δικαίου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την κακομεταχείριση των μεταναστών, την ολομέτωπη επίθεση στις ακαδημαϊκές και θρησκευτικές ελευθερίες και την προσπάθειά του να ελέγξει κάθε μηχανισμό εξουσίας στη χώρα, βρίσκεται αντιμέτωπος με βαριές κυρώσεις ύστερα από την υπερψήφιση του άρθρου 7 της ΕΕ στην προηγούμενη ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. 

Παρά το γεγονός ότι ο συνδετικός κρίκος των παραπάνω ετερόκλητων και με διαφορετική αφετηρία δυνάμεων είναι η στοχοποίηση, λόγω και έργω, των μεταναστών, εντούτοις θα ήταν αφελές να πιστεύει κάποιος ότι η αιτία της πολιτικής ενίσχυσής τους βρίσκεται στο σαφώς υπαρκτό μεταναστευτικό ζήτημα. Ακόμη και η οικονομική κρίση του 2008, η οποία δημιούργησε τεράστιες οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες μεταξύ των πολιτών με συνέπεια να επηρεαστεί σημαντικά η δομή πολλών ευρωπαϊκών κοινωνιών, μόνο εν μέρει μπορεί να αιτιολογήσει αυτήν την εξέλιξη. Άλλωστε τα προβλήματα, άλλοτε περισσότερο κι άλλοτε λιγότερο έντονα, είναι συνυφασμένα με την ίδια την ύπαρξη των κοινωνιών. Η διαφορά όμως έγκειται στο ποιοι και πώς καλούνται να τα διαχειριστούν κάθε φορά. 

Με άλλα λόγια, ο πυρήνας του προβλήματος βρίσκεται στην ήττα της πολιτικής η οποία προηγήθηκε της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008 και της κρίσης του ευρώ. Βρίσκεται στο ιδεολόγημα του Τρίτου Δρόμου της δεκαετίας του ’90 και των αρχών του 2000 όταν τα κεντροαριστερά και σοσιαλδημοκρατικά κόμματα επιχείρησαν, ανεπιτυχώς όπως αποδείχθηκε, να συγκεράσουν το συντηρητισμό με τον κοινωνικό φιλελευθερισμό και την οικονομία της αγοράς με την εποικοδομητική κρατική παρέμβαση. 

Με την προσπάθεια αυτή να αποτυγχάνει, καθώς οι όροι της αγοράς υπερίσχυσαν σχεδόν ολοκληρωτικά του κοινωνικού κράτους, η ιδεολογική γραμμή μεταξύ Κεντροαριστεράς και Κεντροδεξιάς έγινε δυσδιάκριτη και η πολιτική απαξιώθηκε ως μία διαδικασία "αυτόματου πιλότου", κάτι στο οποίο συνέβαλε βέβαια και η επίπλαστη ευημερία των πρώτων ετών κυκλοφορίας του ευρώ, με αποτέλεσμα την σταδιακή κυριαρχία της Δεξιας/Κεντροδεξιάς με όρους όμως διαχείρισης και όχι πολιτικής υπεροχής. Με την επακόλουθη συντηρητικοποίηση της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης η ανάδειξη της ακροδεξιάς περισσότερο και της άκρας Αριστεράς πολύ λιγότερο, που έσπευσαν να καλύψουν το κενό ως το αντίπαλο δέος στον άκρατο φιλελευθερισμό και την παγκοσμιοποίηση, αποτέλεσε μία μάλλον αναμενόμενη εξέλιξη ειδικά μετά το ξέσπασμα της δομικής κρίσης του ευρώ. 

Παράλληλα όμως, εξίσου σημαντικός παράγοντας του καλπασμού της ακροδεξιάς είναι η αδυναμία ή και αδιαφορία των Ευρωπαίων πολιτικών να μιλήσουν στην καρδιά του μέσου Ευρωπαίου ψηφοφόρου, να αμβλύνουν τους φόβους του και να του δώσουν ελπίδα για το μέλλον σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Η έλλειψη κοινού οράματος σε συνδυασμό με την αποξένωση από τις ανάγκες του πολίτη αντανακλούν με τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο την περίφημη κρίση ηγεσίας στην οποία έχει περιπέσει η Ευρώπη. Παρ’ όλα αυτά είναι εντυπωσιακό ότι παραμένει κυρίαρχη η αντίληψη ότι όποιος επιχειρεί να απευθυνθεί στην καρδιά και στην ψυχή του ψηφοφόρου καθίσταται αυτομάτως λαϊκιστής. Οι εκλογές κερδίζονται και οι κοινωνίες προοδεύουν όταν οι συγκροτημένες πολιτικές προτάσεις συνοδεύονται από την ενσυναίσθηση.

Ο ελιτισμός, το πατρονάρισμα των πολιτών και η επιπόλαιη αντιμετώπισή τους ως ανόητων που "δεν ξέρουν το καλό τους" φέρνει ακριβώς τα αντίθετα αποτελέσματα από αυτά που επιδιώκονται. Κι αυτό ακόμη και σήμερα, δέκα χρόνια μετά την κρίση, οι ευρωπαϊκές πολιτικές ελίτ δείχνουν να μην το συνειδητοποιούν, με αποτέλεσμα να αφήνουν στον εθνικισμό άπλετο χώρο να στοχοποιεί τον "άλλο", τον "ξένο", προπαγανδίζοντας το μίσος και διεγείροντας τα πιο σκοτεινά ένστικτα όσων Ευρωπαίων αισθάνονται περιθωριοποιημένοι από τις εξελίξεις. 

Υπό αυτό το πρίσμα, το ζητούμενο στις Ευρωεκλογές του ερχόμενου Μαΐου, όπου όπως όλα δείχνουν οι ακροδεξιές και ανοιχτά αντιευρωπαϊκές δυνάμεις θα ενισχυθούν σημαντικά, είναι να δραστηριοποιηθεί η άλλη Ευρώπη της δημοκρατίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της αλληλεγγύης. Γι’ αυτό και οι δυνάμεις που πιστεύουν σε αυτές τις αξίες οφείλουν πρώτα απέναντι στις κοινωνίες της Ενωμένης Ευρώπης και στη συνέχεια απέναντι στην ίδια την πολιτική ταυτότητά τους να επαναφέρουν την πολιτική στο προσκήνιο πλησιάζοντας τον πολίτη, ακούγοντας τους προβληματισμούς του και καταθέτοντας, η καθεμία από τη δική της προσέγγιση βέβαια, ρεαλιστικές λύσεις για ένα μέλλον ισότητας ευκαιριών, αλληλεγγύης και οικονομικής προόδου για όλους. 

Ένα πρώτο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση θα ήταν η διοργάνωση ζωντανών συζητήσεων ανά την Ευρώπη με διάφορες θεματικές για ακόμη μεγαλύτερη διαδραστικότητα, όπως πρότεινε πρόσφατα ο υποψήφιος του ΕΛΚ για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Μάνφρεντ Βέμπερ. Διαφορετικά είναι βέβαιο ότι η ελπίδα για μία ευημερούσα Ευρώπη θα πνιγεί στην μαύρη προπαγάνδα μίσους και φόβου της επελαύνουσας ακροδεξιάς.

Γιάννης Στέλιος Παπαδόπουλος
Email: jskpapadopoulos@gmail.com

Facebook

Twitter