Βιασμός: Ευθύνονται τα (υ)φάσματα ή τα φάσματα των στερεοτύπων;

ΓΡΑΦΕΙ Η ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΑΡΧΟΝΤΟΥΛΗ 

Ζούμε στην εποχή της τεχνολογίας, της γνώσης και της συνεχούς πληροφόρησης. Ωστόσο, φαντάζει αξιοσημείωτα περίεργο σε μια περίοδο όπως η περιγραφείσα, οι άνθρωποι να απέχουμε πολύ περισσότερο απ’ την πραγματικότητα, εν συγκρίσει με το παρελθόν. Ίσως γιατί το πρόπλασμα της «συστηματικής κι αμερόληπτης» ενημέρωσης, αρκεί για να καλύψει κάθε είδους ψευδείς ειδήσεις, υποδαυλίζοντας ποικιλόμορφα συμφέροντα. Βασιζόμενο στην εκμετάλλευση του λαού, δύναται να επηρεάσει βαθύτατα την κοινή γνώμη και να ετεροκατευθύνει τα πλήθη, κατά τρόπο ανάλογο των συμφερόντων των οικονομικά, άρα και κοινωνικά και πολιτικά, κυρίαρχων. Πριν όμως προσπαθήσει κανείς να αναλύσει τους γενεσιουργούς παράγοντες της θλιβερής αυτής πραγματικότητας, άξια αναφοράς φαντάζει η παρουσίαση, που προϋποθέτει τη συνειδητοποίηση, των δυσμενών αποτελεσμάτων της. Από τη νοσηρή αυτή κατάσταση, ανακύπτει μια πληθώρα δεινών, τα οποία φτάνουν να αποτελούν προβλήματα-μάστιγα για την εποχή, με την επίλυσή τους να φαντάζει οδυνηρή και δύσκολη. 

Ένα εξ’ αυτών, το οποίο τυγχάνει το τελευταίο χρονικό διάστημα να συζητείται ιδιαιτέρως έντονα, είναι το λεγόμενο "sextortion". Σε μια κατάσταση όπως η προαναφερθείσα, που η επιρροή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι σημαντική, έντονη και καθοριστική για την εκάστοτε κοινωνία, το εν λόγω φαινόμενο είναι κάτι περισσότερο από σύνηθες και η εμφάνιση αυτού, θλιβερά συχνή, σε σημείο που αποτελεί "λογική" απόρροια των πραγμάτων. Αυτή η "λογική" του παραλόγου, λαμβάνει διάφορες εκφάνσεις. Εν προκειμένω, θίγεται το θέμα του σεξουαλικού εκφοβισμού, που κατά κύριο λόγο υφίσταντο άτομα του γυναικείου φύλου, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν υπάρχει και ανδρικός πληθυσμός που πέφτει θύμα αυτής της καλοσχηματισμένης πλάνης. Εδώ όμως, όπως και πουθενά, δεν τίθεται θέμα φύλου, αλλά "φιλίας", με την έννοια της αγάπης και του προ απαιτούμενου σεβασμού προς τον συνάνθρωπο. Πως μπορεί να υφίσταται "αλληλεγγύη" κι "αλληλοσεβασμός, σε μια κοινωνία που καταπατώνται τα ανθρώπινα δικαιώματα; Πώς γίνεται να εκθέτεις ανεπανόρθωτα έναν άνθρωπο, με απώτερο σκοπό τον πλήρη εξευτελισμό της προσωπικότητάς του; Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε, πως στην πραγματικότητα, αυτός που εξευτελίζεται ηθικά και πνευματικά, όντας υπαίτιος της δυσμενούς καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, σε όλες τις εκφάνσεις της, είναι ο καθαυτός υποκινητής του εν λόγω φαινομένου. 

Για να υπάρξει όμως μεγαλύτερη ακρίβεια, ας αποσαφηνίσουμε τη θιγείσα έννοια. Ουσιαστικά, γίνεται αναφορά στο φαινόμενο κατά το οποίο πολλοί άνθρωποι απειλούν ηλεκτρονικά κάποια άλλα άτομα, με φωτογραφίες και βίντεο σεξουαλικού περιεχομένου, με σκοπό οι τελευταίοι να εξαρτώνται από τους πρώτους και να καταλήγουν έρμαιά τους, έτοιμα να κάνουν ό,τι τους ζητηθεί, προκειμένου να μη δημοσιοποιηθούν τα προαναφερθέντα αρχεία. Κάτι τέτοιο μοιάζει και είναι αδιανόητα τραγικό και, δυστυχώς, σε μια κοινωνία όπως η σύγχρονη καπιταλιστική και πατριαρχική, στην οποία ζούμε, παρουσιάζει δραματική όξυνση. Η εκλογίκευση του παραλόγου είναι κάτι παραπάνω από συνήθης, με αυτό να συνεπάγεται τη θλιβερή αναπαραγωγή και διαιώνιση των στερεοτύπων, γύρω από την καθαυτή σεξουαλική πράξη, καθώς και γύρω από το γυναικείο φύλο, που κατά κύριο λόγο υφίσταται αυτού του είδους –και όχι μόνο- τον εκφοβισμό. Η δημοσιοποίηση "προσωπικών στιγμών" -άρα και δεδομένων- είναι κάτι που πρέπει να διώκεται ποινικά, μια και η έκθεση της ζωής του εκάστοτε ανθρώπου, απειλεί την ιδιωτικότητα αυτού και τον καθαυτό ψυχισμό του. Ιδίως σε μια τέτοια κοινωνία, που η ενοχοποίηση της ερωτικής πράξης φαντάζει κάτι περισσότερο από προφανής και όλοι όσοι μετέχουν σε αυτήν χαρακτηρίζονται "έκφυλοι" και "ηθικά διεφθαρμένοι", η δημοσιοποίηση ερωτικών στιγμών, στην οποιαδήποτε μορφή, κατακρίνεται αναισχύντως βίαια. Μα κι αυτό να μη συνέβαινε, είναι το λιγότερο παράνομο να φέρνεις στην επιφάνεια προσωπικά στοιχεία ενός ανθρώπου, είτε η κοινωνία είναι απίστευτα συντηρητική και προκατειλημμένη, είτε όχι. 

Με άλλα λόγια, δεν τίθεται μόνο το θέμα της "ανοχής" της κοινωνίας, που εν έτει 2020 δε δύναται ακόμη να δεχτεί την κανονικότητα της σεξουαλικής πράξης, αλλά τίθεται κυρίως η έλλειψη παιδείας και κατ’ επέκταση ανθρωπιάς, που αφήνει τους ανθρώπους να εκδηλώσουν τα ζωώδη ένστικτά τους και να ξεχάσουν κάθε είδους έννοια σεβασμού προς τον συνάνθρωπο. Το να φτάσει κανείς στο σημείο, να εκθέσει έναν άλλον άνθρωπο, κρύβει μια πλειάδα εσωτερικών κενών και προβλημάτων, τα οποία το ίδιο το άτομο αρνείται πεισματικά να συνειδητοποιήσει, γι’ αυτό και τα εξωτερικεύει τοιουτοτρόπως. Όταν κάποιος αντλεί ηδονή από την υποβάθμιση ενός άλλου ανθρώπου, σημαίνει, εκτός από τα προφανή, πως δηλαδή δεν είναι διόλου ικανοποιημένος από την καθημερινότητα και εν γένει τη ζωή του, ότι χαρακτηρίζεται κι από μία ευρέως συνήθη τακτική, του να προσπαθείς αενάως να "κατεβάσεις" τον άλλον, προκειμένου να μην καταβάλεις ουδεμία προσπάθεια να ανέλθεις. Το προαναφερθέν, εκτός από εξαιρετικά σύνηθες, είναι και εξαιρετικά τραγικό. Σε μια κοινωνία κυριευμένη από τέτοιου είδους τακτικές και αισθήματα, η πρόοδος φαντάζει κάτι περισσότερο από ουτοπική και η αρμονία, η ευρυθμία και η γενικότερη τάξη των πραγμάτων, φτάνουν, όχι μόνο να αγγίζουν τη σφαίρα της φαντασίας, αλλά και να εισέρχονται ανεξέλεγκτα εντός της, χωρίς την παραμικρή προθυμία να βγουν ποτέ από αυτήν και να βρεθούν αντιμέτωποι με την πραγματικότητα. 

Το "sextortion" όμως, εκτός από τα προαναφερθέντα, συνοδεύεται και από μια πλειάδα δεινών, που συνδέονται άρρηκτα με τον σεξισμό, την πατριαρχία και εν γένει την υποβάθμιση του γυναικείου πληθυσμού. Πιο συγκεκριμένα, δεν είναι διόλου τυχαίο που κατά πλειοψηφία, θύματα του εν λόγω φαινομένου είναι γυναίκες. Στις σύγχρονες κοινωνίες, υπό το πρόπλασμα της "ισότητας", υποδαυλίζονται τόσο έντονα στερεοτυπικές αντιλήψεις, που αρκούν για να καταστήσουν την εκάστοτε κοινωνία συντηρητική, αδιάλλακτη και ρατσιστική. Ίσως είναι χειρότερο, να νομίζει κανείς ότι ζει σε μια "απαλλαγμένη από στερεότυπα κοινωνία" και στην πραγματικότητα να διαιωνίζονται με απελπιστική κανονικότητα, κάθε είδους σεξιστικές αντιλήψεις. Διότι στην προαναφερθείσα κατάσταση, οι άνθρωποι ζουν στην πλάνη πως η ισότητα έχει αποκατασταθεί. Στο όνομα όμως της φαινομενικής προόδου, θυσιάζεται κάθε έννοια σεβασμού προς τον συνάνθρωπο και πραγματικής ίσης αντιμετώπισης, ανεξαρτήτου φύλου, θρησκεύματος, ταυτότητας κτλ. 

Είναι γεγονός, πως η δαιμονοποίηση της σεξουαλικής πράξης, και όλων όσων συνδέονται με αυτήν, αφορά τις γυναίκες. Εκείνες είναι που θέλει η κοινωνία να είναι "σεμνές", μια και "προκαλούν" με την εμφάνιση, τα λόγια και τις ενέργειές τους. Και, κατά την κοινωνία, η σεμνότητα και η ηθική υπόσταση μιας γυναίκας εξαρτάται από τα ρούχα που επιλέγει να φορέσει, από το με πόσους έχει συνάψει ερωτικές επαφές, καθώς και από το αν επιθυμεί να φλερτάρει. Στον αντίποδα, οι άνδρες "πρέπει" να έχουν "πολλές κατακτήσεις", μια και είναι μεγάλη "μαγκιά", και φυσικά τεράστια ένδειξη ανδρισμού να έχει πάει κανείς με πολλές γυναίκες και να είναι "έμπειρος". Άλλωστε, σύμφωνα με τα κοινωνικά πρότυπα, οι ορμές των αντρών είναι πιότερο σημαντικές από τις γυναικείες, με αυτό να επιβεβαιώνεται κι από τη συνηθέστερη φράση-καραμέλα: "Άντρας είναι, έχει ορμές!". Είναι τουλάχιστον τραγελαφικό, να χρησιμοποιείται μια φράση όπως η προαναφερθείσα. Και κυρίως η χρήση της, γίνεται για να δικαιολογήσει πράξεις όπως είναι ο βιασμός, ή η δημοσιοποίηση προσωπικών δεδομένων. 

"Τα’ θελε και τα’ παθε, είδες τι φορούσε;" Τίποτε δεν ήθελε, κι όμως έπαθε. Αυτή είναι η απάντηση. Κι είναι το λιγότερο αισχρό, να μη θεωρείται αυτονόητο ότι ο βιασμός δεν είναι θέμα σεξ, αλλά βίας. Το να προσπαθείς να δικαιολογήσεις μια κατάσταση βίας, σε καθιστά αυτομάτως συνεργό και συνένοχο, όπως ακριβώς σε καθιστά και η σιωπή σου απέναντι σε τέτοιου –και κάθε είδους- απανθρωπιά. Βιασμός, όχι μόνο σωματικός, αλλά και ψυχικός. Το να βιάζει κανείς την προσωπικότητα, την ιδιωτικότητα και ολάκερο τον ψυχισμό ενός άλλου ανθρώπου, είναι κάτι που όχι απλώς δε θα έπρεπε να δικαιολογείται, αλλά είναι κάτι που χρήζει ποινικοποίησης. Και δεν τίθεται μόνο θέμα "νομικής ποινικοποίησης", αλλά και συνειδησιακής. Δε γίνεται ακόμη, εν έτει 2020, να εκλογικεύουμε το παράλογο και να κατηγορούμε το θύμα. Δε φταίει αυτός που βιάστηκε, αλλά ο βιαστής. 

Κι όσο ξεκάθαρο, απλό και αυτονόητο ακούγεται, άλλο τόσο δύσκολο είναι διεισδύσει στα αδιάλλακτα μυαλά όλων όσων πιστεύουν πως "τα’ θελε και τα’ παθε, δεν ξέρεις με πόσους έχει πάει;" και πως "άντρας είναι, τι να κάνει ο καψερός!". Δε νοείται, ακόμη και σήμερα, σε κάποιες χώρες να εξετάζονται τα ρούχα της κοπέλας που υπέστη βιασμό, προκειμένου να λειτουργήσουν ως άλλοθι για τον θύτη, στην περίπτωση που η φούστα σταματούσε πάνω απ’ το γόνατο. Αυτό, δείχνει, συν τοις άλλοις, ακόμη μια εκλογίκευση του παραλόγου, αφού πάλι απενοχοποιείται ο θύτης και δε φταίει αυτός, αλλά τα ρούχα του θύματος. 

Ας συνειδητοποιήσουμε, πως είτε φορά κανείς ζιβάγκο, είτε στενά, φαρδιά και μίνι ρούχα, καμία σημασία δεν έχει. Το πρόβλημα δεν έγκειται στα υφάσματα, αλλά στα φάσματα των ιδιόμορφων και ακατανόητα ακραίων αντιλήψεων, που επικρατούν σε μυριάδες αδιάλλακτα μυαλά και συμβάλλουν στη θλιβερή αναπαραγωγή και διαιώνιση των στερεοτύπων. Τα μόνα υφάσματα που ευθύνονται για τον βιασμό –είτε αυτός είναι ηλεκτρονικός, είτε όχι-, είναι αυτά που σκεπάζουν τα μάτια και τα αυτιά, όλων όσων φοβούνται το καινούργιο και δε δύνανται να αντιληφθούν πως οι ορμές και τα πάθη, είναι για να τιθασεύονται. Αν δεν καλυφθούν βασικά συναισθηματικά κενά, η αναπαραγωγή τέτοιου είδους φαινομένων θα εξακολουθήσει να υφίσταται και η καθοδική πορεία θα είναι οδυνηρή. 

Ας αλλάξουμε στρατόπεδο! 

Ποτέ ξανά στην πλευρά των θυτών, είτε με τη σιωπή, είτε με την έκδηλη υποστήριξη αυτών. Η κοινωνία χρήζει ισονομίας, η οποία θα επέλθει μόνο με την ενεργή συμβολή μας, για επιδίωξη ισότητας και αποκατάσταση της δικαιοσύνης. 

Όχι άλλη σιωπή, όχι άλλα θύματα.

Κωνσταντίνα Αρχοντούλη