Καταπολέμηση της τρομοκρατίας: Τα μέτρα που λαμβάνει η ΕΕ

Τα μέτρα της ΕΕ για την πρόληψη νέων επιθέσεων περιλαμβάνουν διεξοδικούς ελέγχους στα σύνορα της Ευρώπης, καλύτερη αστυνομική και δικαστική συνεργασία στον εντοπισμό υπόπτων και τον περιορισμό της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, την καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος, την αντιμετώπιση της ριζοσπαστικοποίησης και άλλα.

Ποιος είναι ο ορισμός της τρομοκρατίας σύμφωνα με την ΕΕ;

Σύμφωνα με τον κοινό νομικό ορισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως αυτός διατυπώνεται στην οδηγία για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, τα αδικήματα ταξινομούνται ως τρομοκρατικά όταν διαπράττονται για τους εξής σκοπούς: 

- σοβαρός εκφοβισμός ενός πληθυσμού

- αθέμιτος εξαναγκασμός κυβέρνησης ή διεθνούς οργανισμού να εκτελέσει ή να παραλείψει οποιαδήποτε πράξη

- σοβαρή αποσταθεροποίηση ή καταστροφή των θεμελιωδών πολιτικών, συνταγματικών, οικονομικών ή κοινωνικών δομών μιας χώρας ή ενός διεθνούς οργανισμού.

Βελτιώνοντας τους ελέγχους στα σύνορα της ΕΕ 

Τον Απρίλιο του 2017 ξεκίνησαν συστηματικοί έλεγχοι στα εξωτερικά σύνορα για όλους όσους εισέρχονται στην ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των Ευρωπαίων πολιτών, προκειμένου να εξασφαλιστεί η ασφάλεια στη ζώνη Σένγκεν. 

Για να καταγραφούν οι μετακινήσεις πολιτών εκτός ΕΕ στο χώρο Σένγκεν και να επιταχυνθούν οι έλεγχοι, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και οι υπουργοί της ΕΕ συμφώνησαν σε νέο σύστημα καταχώρησης εισόδου/εξόδου υπηκόων τρίτων χωρών τον Νοέμβριο του 2017. Οι νέοι αυτοί έλεγχοι στα εξωτερικά σύνορα αναμένεται να καταστούν πλήρως λειτουργικοί από το 2020 και μετά. 

Οι ταξιδιώτες από τρίτες χώρες που δεν χρειάζονται θεώρηση εισόδου για να εισέλθουν στην ΕΕ θα πρέπει να λαμβάνουν άδεια από το Ευρωπαϊκό Σύστημα Πληροφοριών και Άδειας Ταξιδίου (ETIAS) που αναμένεται να καταστεί πλήρως λειτουργικό από το 2021 και μετά. 

Προσωρινοί συνοριακοί έλεγχοι 

Πολλές χώρες έχουν καθιερώσει προσωρινούς συνοριακούς ελέγχους για να εμποδίσουν την ελεύθερη κυκλοφορία τρομοκρατών στην ΕΕ. Το Κοινοβούλιο θεωρεί αδικαιολόγητη κι επικίνδυνη τη διατήρηση ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα της ΕΕ, κρίνοντας τα ως αναγκαία μόνο ως μέσο έσχατης ανάγκης. 

Προστασία των εξωτερικών συνόρων 

H Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή αναμένεται να ενισχυθεί με μόνιμο σώμα 10.000 φυλάκων έως το 2027 για την αποτελεσματική προστασία των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ. Το νέο σώμα θα συσταθεί για να παρέχει επιχειρησιακή βοήθεια στις χώρες της ΕΕ όσον αφορά τους συνοριακούς ελέγχους και τις επιστροφές προσώπων, καθώς και στην καταπολέμηση του διασυνοριακού εγκλήματος. 

Καταπολέμηση των ξένων μαχητών 

Από το 2015 έχει παρατηρηθεί μια αύξηση στην υποκινούμενη από τη θρησκεία τρομοκρατία στην ΕΕ. Περίπου 5.000 άτομα υπολογίζεται πως είχαν ταξιδέψει από την ΕΕ σε εμπόλεμες περιοχές στη Συρία και το Ιράκ έως το 2017, προκειμένου να ενταχθούν σε τζιχαντιστικές τρομοκρατικές οργανώσεις, ωστόσο, οι αριθμοί έχουν σημειώσει πτώση από τότε. Το 2019 αναφέρθηκε πως μερικοί από αυτούς τους ξένους μαχητές έχουν επιστρέψει, ωστόσο εκατοντάδες Ευρωπαίοι πολίτες που έχουν δεσμούς με το ισλαμικό κράτος παραμένουν στο Ιράκ και τη Συρία. 

Προκειμένου να ποινικοποιηθούν πράξεις όπως η εκπαίδευση ή τα ταξίδια για τρομοκρατικούς σκοπούς, καθώς και η οργάνωση ή η διευκόλυνση αυτού του ταξιδιού, η Ευρώπη θέσπισε νομοθεσία για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, η οποία, μαζί με νέους ελέγχους στα εξωτερικά σύνορα, θα συμβάλει στην αντιμετώπιση του φαινομένου των ξένων μαχητών.

Καταστάσεις με τα ονόματα των επιβατών (PNR) 

Οι αεροπορικές εταιρείες που πραγματοποιούν πτήσεις εκτός Ευρώπης είναι υποχρεωμένες να δίνουν στις εθνικές αρχές τα στοιχεία των επιβατών τους, όπως ονόματα, ημερομηνίες ταξιδιού, δρομολόγια και τρόπους πληρωμής. 

Αυτές οι καταστάσεις με τα ονόματα επιβατών (PNR),χρησιμοποιούνται για την πρόληψη, ανίχνευση, διερεύνηση και δίωξη τρομοκρατικών και λοιπών εγκλημάτων. Οι διαπραγματεύσεις για τη δημιουργία του, διήρκησαν πέντε χρόνια με το Κοινοβούλιο να επιμένει σε δικλείδες για τη διασφάλιση ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων (αποκάλυψη φυλετικής προέλευσης, θρησκείας, πολιτικών πεποιθήσεων, υγείας ή γενετήσιου προσανατολισμού) και τη προστασία δεδομένων. 

Ενίσχυση της ανταλλαγής πληροφοριών για την καταπολέμηση του εγκλήματος και της τρομοκρατίας 

Οι εγκληματίες και τρομοκράτες χρησιμοποιούν συχνά πολλαπλές πλαστές ταυτότητες για να αποφύγουν τις συνοριακές αρχές και την αστυνομία. Αυτό και άλλες παρόμοιες περιπτώσεις υπογραμμίζουν τη σημασία της αποτελεσματικής ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ των αρμόδιων αρχών (αστυνομία, δικαστήρια, υπηρεσίες πληροφορίες) στα κράτη μέλη. 

Το 2018 εγκρίθηκε η αναβάθμιση του Συστήματος Πληροφοριών Σένγκεν («SIS») μέσω της συμπερίληψης νέων τύπων καταχωρήσεων για άγνωστα άτομα που καταζητούνται για σχέση με σοβαρά εγκλήματα και τρομοκρατικές ενέργειες. Η βάση δεδομένων παρέχει πληροφορίες στις αστυνομικές και συνοριακές αρχές σχετικά με περιπτώσεις απώλειας ή κλοπής περιουσιακών στοιχείων, καταζητούμενους αλλά και αγνοούμενους.

Η εξυπνότερη και πιο στοχευμένη χρήση υπαρχόντων και μελλοντικών βάσεων δεδομένων απαιτεί την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των πληροφοριακών συστημάτων της ΕΕ. Η νέα αυτή διαλειτουργικότητα των συστημάτων πληροφοριών της ΕΕ αναμένεται να εξασφαλιστεί μετά το 2023, παρέχοντας ένα ενιαίο σημείο διεπαφής για αναζητήσεις, καθώς και υπηρεσία αντιστοίχισης βιομετρικών δεδομένων για τη διευκόλυνση της διαδικασίας ταυτοποίησης. 

Η Europol, η αστυνομική υπηρεσία της ΕΕ, υποστηρίζει την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των εθνικών αστυνομικών αρχών. Τον Μάιο του 2016, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο συμφώνησε να δώσει περισσότερες εξουσίες στην Europol για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας καθώς και για τη δημιουργία ειδικών μονάδων όπως το Ευρωπαϊκό Κέντρο Καταπολέμησης της Τρομοκρατίας (που ξεκίνησε στις 25 Ιανουαρίου 2016). 

Μείωση της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας 

Ένα αποτελεσματικό μέτρο για το τέλος της τρομοκρατίας είναι η μείωση των εσόδων τους και η διακοπή του εφοδιασμού. Για τον σκοπό αυτό, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αναβάθμισε την οδηγία κατά της νοµιµοποίησης εσόδων από παράνοµες δραστηριότητες το 2018. Η νέα οδηγίααντιμετωπίζει τους κινδύνους που προκύπτουν από τη χρήση προπληρωμένων καρτών και κρυπτονομισμάτων και ενδυναμώνει τη διαφάνεια αποτρέποντας την απόκρυψη μεγάλων κεφαλαίων. 

Η νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες αποτελεί ποικικό αδίκημα σε όλες τις χώρες της ΕΕ, όμως οι ορισμός των δραστηριοτήτων και οι κυρώσεις διαφέρουν από χώρα σε χώρα. Οι νέοι κανόνες για την αντιμετώπιση της χρηματοδότησης εγκληματικών δραστηριοτήτων αναμένεται να καλύψουν τα νομοθετικά αυτά κενά. 

Υπολογίζεται ότι περίπου 110 δισ. ευρώ προκύπτουν από εγκληματικές δραστηριότητες στην Ευρώπη κάθε χρόνο. Ωστόσο, μόνο το 1,1% των προϊόντων εγκλημάτων δημεύονται με αποτελεσματικό τρόπο. Τον Οκτώβριο του 2018, το ΕΚ ενέκρινε νέους κανόνες για την άμεση κατάσχεση και το πάγωμα των λογαριασμών και περιουσιακών στοιχείων που προέρχονται από εγκληματικές δραστηριότητες. 

Επικίνδυνα όπλα στα χέρια πολιτών 

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κάνει ότι είναι δυνατόν προκειμένου να μην καταλήγουν επικίνδυνα όπλα στα χέρια των λάθος ανθρώπων. Η αναθεωρημένη οδηγία για τα πυροβόλα κλείνει τα νομικά κενά που επέτρεψαν στους τρομοκράτες να χρησιμοποιούν ανακατασκευασμένα όπλα, για παράδειγμα στις επιθέσεις του Παρισιού το 2015. Απαιτείται από τα κράτη μέλη να διαθέτουν κατάλληλο σύστημα παρακολούθησης, διατηρώντας εξαιρέσεις για τους κυνηγούς, τα μουσεία και τους συλλέκτες. 

Αυτοσχέδια εκρηκτικά χρησιμοποιήθηκαν στην πλειονότητα των τρομοκρατικών επιθέσεων στην ΕΕ. Τον Απρίλιο του 2019, το ΕΚ ενέκρινε αυστηρότερους ελέγχους σχετικά με την πώληση χημικών ουσιών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τρομοκράτες για την παραγωγή αυτοσχέδιων εκρηκτικών. 

Πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης 

Οι τρομοκράτες και οι εξτρεμιστές χρησιμοποιούν το διαδίκτυο για την προώθηση της εξτρεμιστικής τους ιδεολογίας και τη διάδοση της προπαγάνδας τους. Το Κοινοβούλιο ενέκρινε πρόταση που υποχρεώνει τις διαδικτυακές εταιρείες να αφαιρούν περιεχόμενο που σχετίζεται με την τρομοκρατία εντός μίας ώρας από τη σχετική εντολή από τις αρχές. 

Η ριζοσπαστικοποίηση και η αντιμετώπισή της βρέθηκε στο επίκεντρο του έργου της ειδικής επιτροπής του ΕΚ για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, που ολοκλήρωσε τις εργασίες της τον Δεκέμβριο του 2018. Το Κοινοβούλιο προτείνει τη δημιουργία μιας λίστας παρακολούθησης κηρύκων του μίσους, τον διαχωρισμό ριζοσπαστικοποιημένων κρατουμένων αλλά και ειδική κατάρτιση των υπαλλήλων της ΕΕ και των κρατών μελών για την αντιμετώπιση της ριζοσπαστικοποίησης. 

Οι περισσότερες από τις τρομοκρατικές επιθέσεις στην Ευρώπη διαπράχθηκαν από εγχώριους τρομοκράτες, Ευρωπαίους πολίτες που γεννήθηκαν στην ΕΕ και ριζοσπαστικοποιήθηκαν χωρίς καν να φύγουν από την Ευρώπη. Κατά συνέπεια, ήδη από το 2015, το Κοινοβούλιο πρότεινε μέτρα για την καταπολέμηση της ριζοσπαστικοποίησης και του εξτρεμισμού στις φυλακές, στο διαδίκτυο μέσω της εκπαίδευσης και της κοινωνικής ένταξης. Πως μπορούμε να προλάβουμε τη ριζοσπαστικοποίηση; Πως μπορούμε να προλάβουμε τη ριζοσπαστικοποίηση; 

Το έργο της ΕΕ 

Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί πεδίο συνεργασίας και συντονισμού των κρατών μελών σε ζητήματα αντιμετώπισης της τρομοκρατίας, ακόμη κι αν η καταπολέμηση του εγκλήματος και η εξασφάλιση της ασφάλειας συνιστούν κατά κύριο λόγο εθνικές αρμοδιότητες. 

Οι ευρωβουλευτές και οι υπουργοί των κρατών μελών αποφασίζουν από κοινού μια σειρά αντιτρομοκρατικών νόμων. Συνήθως, το Κοινοβούλιο διασφαλίζει τον σεβασμό των θεµελιωδών δικαιωµάτων και της προστασίας των δεδοµένων, κάτι το οποίο είναι ιδιαίτερα αναγκαίο σε συνθήκες κρίσης και πίεσης για δράση. 

Η ασφάλεια στην Ευρώπη αποτελεί κοινή προτεραιότητα των θεσμών της ΕΕ. Η στρατηγική της ΕΕ για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας βασίζεται σε τέσσερα σκέλη: την πρόληψη, την προστασία, την επιδίωξη και την ανταπόκριση. Η ευρωπαϊκή στρατηγική για την ασφάλεια της Επιτροπής στοχεύει στη διευκόλυνση της συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, της ριζοσπαστικοποίησης και του εγκλήματος στον κυβερνοχώρο. Η ΕΕ εργάζεται, επίσης, για την ενίσχυση της εξωτερικής ασφάλειας σε συνεργασία με τρίτες χώρες.